Tütün Mülakatı

Üretim kısmı

 1- Tütün üretimi hangi usüllerle yapılmaktadır?

Tütün 2002 yılından bu yana yazılı sözleşme esasına göre üretilmektedir. Tütün üreticileri ile tütün şirketleri arasında tütün üretim sözleşmesi yapılarak üretim yapılmaktadır.

Türkiye’de tütün üretimi ortalama 15 dekar tarlada aile bireylerinin çalıştığı “aile ziraatı” şeklinde yapılmaktadır. Emek yoğun olarak çalışılmaktadır. Ege, Marmara, Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu Bölgelerinde üretilmektedir. Ege, Marmara ve Karadeniz Bölgelerinde üretilen tütünler şark (oriental) tipi tütünler sınıfındadır.

Yabancı menşei tütünler de yetiştirilmektedir. Virginia ve Burley tütünleri Düzce, Adapazarı ve Trakya’da üretilmektedir.

2- Tütün tohumu nerelerden alınmaktadır? Eğer ithal ediliyorsa kontrolü ve ithalatı hangi yollarla yapılmaktadır? (Yani kaliteyi ölçmek için herhangi bir denetleme mekanizması var mıdır?)

Tütün tohumu 3 yoldan alınabilir

--Tütün üreticileri bir sonraki yıl ekimini yapacağı tütün tohumlarını tarlasında kalitesini, verimini beğendiği tütün bitkilerinden alır. Alınan tohumları kuru ve temiz bir ortamda saklar. Sonraki yıl kullanır.

--Tütün şirketlerinin araştırma birimlerinde ve Tarım Bakanlığının Menemen de bulunan Araştırma Enstitüsünde üretilmektedir. Üretilen sertifikalı tohumlar ihtiyaç sahiplerine satılmaktadır.

--Yabancı menşe tütün üretecekler ya kendi tarlalarından alır veya yurt dışından ithal edilir. İthal edilen tohumlar sertifikalıdır. Tohumlar çok küçük olduğu için koruyucu malzeme ile sarılmış halde alınmaktadır. Tohum ithalatı tarım bakanlığı ve TAPDK vasıtasıyla olmaktadır. İthal edilen tohumlarda kalite belgesi yani sertifikası olmalıdır. Tam emin değilim ama ithalatta deneme çimlendirmeleri yapılıyor olabilir.​

3- GDO lu tohumlar tütün üretimini nasıl etkilemektedir?

Bildiğim kadarıyla tütün tohumun GDO uygulamalarından uzaktır. Türkiye’de tütün üretiminde standart tohumlar kullanılmaktadır. Yurt dışında var mıdır bilmiyorum.

4- Tütünler zararlı böceklerden nasıl kurtarılmaktadır ve bu zararlı böceklerin üreticiye verdiği zararlı etkiler herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından karşılanmakta mıdır? Eğer karşılanıyorsa hangi kurumlar ve nasıl karşılamaktadırlar?

Tütün üretiminde hastalık ve zararlılarla mücadele edilmektedir.Tütün mildiyösü, tütün küllemesi ve vahşi ateş hastalığı en fazla görülen tütün bitkisi hastalıklarındandır. Bunun yanında tütün thripsi, yaprak biti, yeşilkurt, tütün gebesi ve tütün piresi tütün üretiminde karşılaşılan zararlıların başında gelmektedir. Kaliteli ve verimli bir ürün almak için kültürel, mekanik ve kimyasal mücadele yapılmaktadır.Tütün üreticilerimiz mücadele yöntemlerinin tamamını kullanmakta ancak kimyasal mücadele en fazla tercih edilen yöntem olarak kullanılmaktadır. Tütün fideliğinde ve tütün tarlasında zirai ilaçlar uygulamaktadırlar. Yapılan saha gözlemleri ve arazi incelemelerinde kimyasal uygulamalarında üreticilerimizin çok yüksek bir oranı koruyucu kıyafet kullanmadıkları görülmektedir. Kimyasalların zararlı etkilerine açık olarak çalışmaktadırlar. Oluşan veya oluşabilecek zararlı etkileri karşılayan bir kurum veya kuruluş yoktur. Bunun yanında tarım bakanlığı il/ilçe müdürlükleri tarafından çiftçilere zirai ilaç uygulamaları hakkında eğitime tabi tutularak, ilaç uygulama belgesi verilmektedir.

5- Teknolojinin Tütün üretimindeki etkileri nelerdir?

Tütün emek yoğun üretilen bir üründür. Kabaca üretimde üretim maliyetlerinin %70’e yakın kısmını işçilik ücretleri oluşturmaktadır. Tarla hazırlıkları traktörle yapılmaktadır. Ege bölgesinde tütün tamamen makine ile dikilmektedir. İki yıl önce geliştirilen tütün fileleme makinesi ile tütün dizme işi de artık makine ile yapılabilir. Ege bölgesinde tütün üretimi azalma eğilimindedir. Göç, emeklilik veya başka ürünlere yönelim nedeniyle üretici sayısı azalmaktadır. Bu bölgede üretilen tütünler Amerikan sigara harmanlarına girmek mecburiyetinde olduğundan, üretimin devam etmesi için sigara üreticileri tedarikçi tütün şirketleri aracılığı ile Denizli bölgesinde bazı projeler uyguladı. Bunlardan biri tütün kırma makinesi ile tütün kırma işiydi. Yurt dışından getirilen özel makinelerle proje kapsamında deneme kırımları yapıldı. Arazilerin küçük, parçalı ve meyilli olması nedeniyle sonuç istenilen verimde olmadı. Yine Denizli bölgesinde tütün üreticilerinin %68’i 50 yaşın üzerinde.Şirketler üretimin devam etmesi adına emek yoğunluğunu azaltmak için bir takım teknolojik araçlar geliştirmek zorundadır.

6- Üretici hangi yollarla tütününü satıyor?

Tütün sözleşme yapılarak üretilmektedir. Tütününüzü üretirsiniz. Kutulamasını yaparsınız. Tütün şirketlerinin tütün eksperleri fiyatlandırmasını yapar. Oluşan fiyat tütününüzün fiyatıdır. Tütünün fiyatını düşük bulursanız itiraz edebilirsiniz. TAPDK’dan gelecek tütün eksperleri tütünü tekrar ekspertiz işlemine tabi tutar. Eksik fiyat verilmişse yeni fiyat verir. Yeni fiyata tütünü satmak durumunda kalırsınız. Amerika’daki tütün piyasasında açık artırma usulü uygulanmaktadır. Üreticiler tütünlerini sıralarlar. Alıcı şirketlerin ve devletin tütün eksperleri fiyatlandırmalarını yaparlar. En yüksek fiyatı veren şirket tütünü alır.

7- Tütünü Üreticiden alan herhangi bir özel kuruluş/şirket var mı?

Tütün şirketleri sözleşme yaptıkları üreticilerin tütünleri almaktadırlar. TAPDK’nın internet sitesinde Türkiye genelinde sözleşme yapan tütün şirketi adı ve sayısı bulunmaktadır. Denizli’de 2015 yılı tütünleri için sekiz şirket sözleşme yapmıştır ( Sunel, TTL, Alliance One, Socotab, Öz-Ege, Prestij, 4B Tütün ve Protabak tütün şirketleri).

8- Tütün üretiminde devlet desteği, kota veya herhangi bir sınırlama oluyor mu? Varsa nelerdir?

Tütün üretimi ve alımından devlet tamamen çekilmiştir. 2010 yılında Tekel kapatılarak piyasa tamamen özel sektör eline geçmiştir. Şu anda Türkiye’de faaliyet gösteren tütün şirketleri büyük sigara devlerinin tedarikçisi olarak çalışmaktadırlar. Philip Morris, Bat, Japon Tobacco gibi sigara devleri yıllık kullanacakları oriental tütün miktarlarını tütün şirketleri eliyle almaktadırlar. Tütün üretimine devletin desteği, kotası veya herhangi bir sınırlaması yoktur.Serbest piyasa koşullarına göre arz talep dengesi oluşmaktadır.

9- Üretici sattığı üründen kar elde ediyor mu? Ediyorsa bu geçimine nasıl yansıyor? Etmiyorsa sebepleri nelerdir?

Elbette kar etmektedir. Aile bireyleriyle çalışılırsa emek ücreti üreticinin kendisine kalmaktadır. Denizli koşullarında, bütün mal ve hizmetleri satın alması durumunda yaptığım maliyet çalışmasında 2014 yılında 9,80 TL/KG maliyete karşı 12,20 TL/KG fiyatla satış yapılmış ve 193,5 TL/dekar kazanç elde edilmiştir. Yine 2015 yılında yaptığım maliyet çalışmasında 10,78 TL/KG maliyete karşı 13 TL/KG (tahmini fiyat ortalaması) ile dekardan 199,8 TL kar edilmesi beklenmektedir. İşçiliğini kendisi yaptığında dekardan 700-800 Tl kazanabilir. Denizli’de ortalama tütün tarlası büyüklüğü 20 dekardır. İşçiliğini kendi aile bireyleri ile yapan bir tütüncü 14 bin TL gibi bir kazanç elde etmektedir.

Kar etmediği yıllar da olmuştur. Tütünler ihraç edilmekte. Döviz kurlarındaki oynamalar üreticiye yansımaktadır. Yüksek kurlar üretici lehine gelişmektedir. Bunun yanında Balkan ülkelerindeki üretimin fazla olması durumunda daha düşük fiyatla tütünler satılmaktadır.

10- Geçmişe göre üreticinin kar durumu nedir?

Tekel’li yıllara gitmek gerekir. Tekelin piyasada olduğu Maltepe ve Samsun sigaralarının üretildiği dönemde tütün köylüleri bir büyük rakı fiyatı ile 1 kg tütünün aynı fiyatta olduğunu söylerlerdi. Geçmişte elde edilen tatlı karlar yoktur. Şu an günümüzde diğer tarım ürünlerine göre( örneğin hububat) karlıdır.

11- Tütün üreticisinin sıkıntıları nelerdir ve bu sıkıntılar hangi sebeplerden kaynaklanmaktadır?

Tütün üretiminde emek, iş gücü çok gereklidir. Tütün dikimi, çapası, kırımı ve kurutması zamana bağlıdır. Ne çok erken nede çok geç yapabilirsiniz. Tütünlerin para etmesi için bütün işlemleri zamanında yapmak zorundasınız. Eğer aile bireylerinin yapabileceğinden fazla tütün dikmişseniz, işçilik hizmetini satın alacaksınız demektir. Kırım zamanı örneğin 2015 yılında 40 TL ye başlayan ücretler, kırım zamanının en yoğun olduğu dönemde 70 tl ye çıkmıştır. İşin yoğun olduğu dönemlerde işçi ve ücreti sıkıntı vermektedir.

Mazot gübre fiyatlarının yüksekliği. Balıkçılara olduğu gibi çiftçilere de ucuz mazot verilmelidir.

12- Türkiye’de üretilen tütünün kalitesi nasıldır? Ve kalite değerlendirilmesi neye göre yapılmaktadır?

Ege, Marmara ve Karadeniz Bölgelerinde üretilen tütünler şark (oriental) tipi tütünler sınıfındadır.

Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde(Adıyaman, Malatya. Diyarbakır, Batman, Bitlis, Muş VS.) büyük yapraklı, tek başına içilebilen ve iç piyasada kıyılmış tütün olarak satılan tütünler üretilmektedir. Bunun yanında bazı tütün şirketleri bu bölgede üretim sözleşmesi yaparak tütün alımı yapmaktadırlar.

13- Genel olarak küreselleşmenin Türkiye’deki tütün üreticisine etkisi nasıl olmuştur?

Küreselleşme deyince dünya sermayesinin yerel kaynakları ele geçirmesini anlıyorum. Maalesef bu iş Türkiye’de de ele geçirme olarak gerçekleşmiştir. Tekel sigara fabrikaları küresel sermayenin eline geçmiştir. 70'li, 80'li yıllarda Türk tiryakisi Amerikan sigaralarına yavaş yavaş alıştırıldı.  Tekel in ürettiği %100 Türk tütününden üretilen Samsun ve Maltepe sigaralarının içim oranları çok azaldı. Tiryaki Amerikan sigarasına dönünce elde Türk tütünü stokları birikti. Devlet üretime kota getirdi. Etkilenen tütüncü köylü oldu. 90'lı yıllarda Türkiye genelinde 500 bin üretici varken 2015 yılında bu sayı 60 bine geriledi. Küreselleşmenin sonucu tütüncü bundan göç olarak etkilendi. Kâh Soma'da madende öldü kâh büyükşehirlerin varoşlarında kayboldu gitti.

​

Pazarlama kısmı

1- Türkiyenin tütün piyasasındaki durumu hakkındaki görüşler nelerdir?

2013 yılında dünyadaki tütün üretim miktarlarına göre, Dünya’da üretilen toplam 7,5 milyon ton tütünün yaklaşık %40’ı Çin Halk Cumhuriyeti’nde üretilmektedir. Üretimde Çin Halk Cumhuriyeti’ni sırasıyla Brezilya, Hindistan ve A.B.D. takip etmektedir. Birleşmiş Milletler FAO verilerine göre Türkiye, tütün üretiminde 90 bin ton ile dünyada 10.sırada yer almaktadır.

2- Tütün alımı yapan şirketlerin alım koşulları nelerdir (genel olarak) ?

-Sözleşmede yazılan üretim miktarını üretmek ve sözleşme yaptığı şirkete satmak.

-Sözleşmede yazılan nevi tariflerine göre tütün üretmek.

-Tütünleri el ve nevilerine göre kutulamak.

-Tütünlerin içine hiçbir yabancı madde katmamak (naylon, yaprak, dal vs)

-Hastalık ve zararlılar için tütüne ruhsatlı kimyasal ürünleri kullanmak. vs..

3- Türkiye'de tütün alımı yapan devlet destekli şirket var mı? Varsa adı nedir ve piyasadaki etkisini nasıl değerlendiriyorsunuz?

2015 yılı olarak yok. Sektör tamamen özel sektörün kontrolündedir. 2009 yılına kadar tekel kamu adına piyasada var olmuştur.

4- Yabancı şirketlerin iç piyasaya etkileri nelerdir?

Türkiye’deki tütün alan şirketler yabancı sigara şirketlerinin tedarikçileridir. Örneğin Philip Morris şirketi ihtiyacını şirketlere böler ve şirketler eliyle tütününü alır. Üretilecek tütünü sipariş veren şirketler belirler.

5- Türkiyede üretilen tütünün dış piyasaya etkileri nelerdir?

Türkiye dünya oriental tütün üretiminin %25’sini yapmaktadır. Türkiye oriental-şark tipi tütün ihracatçısıdır.

6- Tütün ihaç ediliyorsa geçmişe göre bu günkü durumu nasıldır?

Dünya’da en fazla tütün ihracatı gerçekleştiren ülkelere baktığımızda, Brezilya’nın 3.2 milyar dolarlık ihracat ile ilk sırada yer aldığını görüyoruz. Brezilya’yı sırasıyla A.B.D, Zimbabve ve Hindistan izlemekte olup, Türkiye, 2013 yılı verilerine göre 439 milyon dolarlık yaprak tütün ihracatı ile 8.sırada yer almaktadır.

1997 yılında 585, 1998 yılında 530, 2000 yılında 392 Milyon $’lık tütün satışı yapılmıştır. Uzun yıllar ortalaması 400-450 milyon $ seviyelerindedir. Geçmişte üretim çok olduğu daha fazla tütün satılmakta ancak birim fiyatlar düşük satılmakta idi. Bugün daha az tütün satılmakta ancak birim fiyatları yüksektir.

7- Tütün ithal ediyormuyuz? Ediyorsak sebepleri nelerdir?

2012 yılında 81 bin ton tütün ithal edilerek 464 milyon $ ödeme yapılmıştır. Yine 2012 yılında yaptığımız ihracat miktarı 75 bin ton ve 427 milyon $ olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye’deki sigara fabrikalarında kullanmak üzere Virginia, burley ve her türlü tütün ithal etmekteyiz. Türk tiryakisi Amerikan tipi sigara yani soslu sigara içmektedir. Tiryakinin Türk tipi sigaradan dönüşü uzun yıllar boyunca hazırlanmıştır.

8- Türkiye tütün üretiminde ve ihracında hangi koşullarda başka ülkelerle rekabet etmektedir?

Biz şark tipi tütün üretiyoruz. Aromatik tütünler harmanlar için aranan ürünler. Şark tipi tütünleri Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Karadağ, Kosova, Makedonya ve Yunanistan gibi balkan ülkeleri üretmektedir. Dünya sigara şirketleri şark tipi tütün ihtiyaçlarını Türkiye ve Balkan Ülkelerinden temin etmektedirler.

Daha düşük maliyetle tütün üretmek için Türki cumhuriyetlerde şark tipi tütün üretimi denendi ancak tütünleri kimyasal değerleri yakalanamadığı için bu çalışmadan vazgeçildi.

9- Küreselleşme Türkiye’deki tütün sektörünü nasıl etkilemiştir? Yani Büyük firmaların Türkiye pazarına girmesiyle ve tütün tohumunun ithaliyle türkiyedeki tütün piyasası nasıl değişmiştir?

Küreselleşme ile sektör tamamen yabancıların eline geçmiştir. Orta ve alt gelir grubu insanların alması için düşük kalitede tütünlerden üretim yapılmaktadır. Soslu harmanlar olduğu için katkı maddeleri katılmaktadır. Piyasanın ve üretimin sürekli kontrol edilmesi Türk tiryakisi adına devlete düşmektedir.Bunun yanında sigara fiyatları yüksek olduğundan korsan ve kaçak sigaraların hareketi çok fazla olmakta güvenlik güçlerimiz her gün kaçak sigara yakalamaktadırlar.

Miktarını bilmiyorum ama tütün tohumu ithalatı çok değil. Yeni çeşit ithalleri tamamen TAPDK’nın izin ve kontrolünde yapılmakta.

​

Kaçak tütün mamulleri (Özellikle Sigara)

1- Kaçak tütün Türkiye’ ye nasıl ve hangi ülkelerden getirilmektedir?

Kara ve deniz yoluyla ve bütün komşularımızdan gelebilir.

2- Kaçak siğara/tütün hangi yollarla ülkeye sokulmaktadır?

Kaçak sigara: şirketi tarafından normal koşullarda üretilen ülkeye kaçak yollarda yani gümrüksüz giren ürün

Korsan sigara: şirketi tarafında üretilmeyen tamamen sahte, içeriği bilinmeyen sadece ambalaj olarak taklit edilen ürünler anlaşılmalıdır.

Deniz ve kara yolu ile giren bu ürünler yakalandığında imha edilmektedir.

3- Kaçak sigara/tütün iç piyasayı nasıl etkilemektedir

Kaçak ve korsan ürünler piyasada ucuza satılmaktadır. Sigara üreticilerini olumsuz etkilemektedir. Ayrıca devlet vergi alamamaktadır. Tiryaki de nerede üretildiği bilinmeyen sigara ile daha fazla risk altındadır.

4-Türkiye'de kaçak sigara/tütün nasıl dağıtılmaktadır? (Satışı nasıl yapılıyor)

Bu organize bir iş. Dışarıdan gelen sigaralar ya bayiler vasıtasıyla veya açıkta, tezgâhta perakende olarak satılmakta.

5- Kaçak sigaranın veya tütünün Türkiyedeki tütün üreticisine etkileri nelerdir?

2015 yılı olarak çok fazla bir etkisi olduğu söylenemez. Yine Türkiye’de üretilen sigaralara Türkiye’de üretilen tütünler %10-15 nispetinde katılmaktadır. Bir de Türkiye’deki sigara fabrikaları yurt dışından homojonize tütün getirmekteler ve gümrük vergisi hiç alınmamaktadır. Bu nedenle bizim üreticimiz en az etkilenen durumundadır.

6- Kaçak sigarayla mücadele edilmekte midir? Ediliyorsa hangi yollarla ve hangi kurumlar düzeyinde?

Kaçak sigarayla polis, jandarma ve sahil güvenlik güçleri mücadele etmektedir. Gümrüklerle beraber mücadele yapıldığını tahmin etmekteyim.

7- Geçmişe göre kaçak sigara/tütün deki oran nasıl değişmiştir? (Yani sigara yasağının kaçakçılık üzerindeki etisi nasıl olmuştur)

Sigaradan alınan vergiler oldukça yüksektir. Sigara üretim maliyeti örneğin 10 TL ye satılan bir sigara paketinin üretim maliyeti kar 2,5-3 Tl yi geçmez Türkiye’de paket başına alınan vergiler yüksek olduğu sürece kaçak ve korsan ürünlerin piyasaya girişi daha da fazla olacaktır. Şu an piyasada kaçak ve korsan ürünlerin oranının %20 den aşağı olmadığını düşünüyorum.

Bunun yanında doğu ve güneydoğu da üretilen tütünler kıyılmış tütün olarak tiryakiye ulaşmaktadır. Bu bölgede 14-15 bin ton tütün kıyılmış tütün olarak satılmaktadır. Sigara piyasasında %1’e yakın bir pay almaya çalışmaktadır. Sigaraya zam geldikçe kıyılmış tütüne rağbet artmaktadır.

8- Küreselleşmenin tütün kaçakçılığı üzerindeki etkileri nasıl omuştur? (Küreselleşmeden kasıt Türkiye pazarının dışa açılması sonucu bir çok yabancı şirket bu alanda yatırım yapmıştır ve bunların kaçak sigara pazarına etkisi nasıl olmuştur? )

Soruyu anlayamadım ama…

Türkiye’de sigara sektöründe yatırım yapan şirketler dünya devi şirketlerdir. Ülkemizde gezen kaçak ürünler zaten dünya devlerinin başka ülkelerde ürettiği sigaralardır. Bu şirketler daha çok korsan ürünlere karşı kendi markalarını koruma yollarına gidebilirler.