Tütünde Domates Lekeli Solgunluk Virüsü Hastalığı
TSWV (Tomato spotted wilt tospovirus)
TSWV iç içe daireler şeklinde, halkalı yaralar ve lekeler genç yaprakların dokularında teşekkül eder. İlk leke sarı yeşil olup sonradan ölen bölge kırmızı-kahverengine döner. Konsantrik halkalar, kenarı beyaz nekrotik bölge, nekrotik beyaz lekeler, ana veya yan damarların etrafında eğrelti otu veya meşe yaprağı şeklinde beyaz renkte nekrotik çizgiler hastalığın yaprak belirtileri olarak görülmektedir. Hastalık en önemli tahribatını sistemik enfeksiyon sonucu oluşan tepe nekrozlarından sonra gösterir. Tepe ve gövde nekrozu sonucu hastalıklı bitki o tarafa doğru kıvrılır, yapraklarda şekil bozukluğu olur.
Erken dönem (fidelik) veya dikimden hemen sonraki bulaşmalarda, tütün cüceleşir ve kırılmış gibi kendini bırakır veya bükülür. Aşağıdaki fidelik ve fide fotoğraflarında görüldüğü gibi genç yapraklar orta ve yan damarlardan enfekte olarak büzülür, eşit olmayan büyüme gösterir. Ciddi şekilde yakalanan tütünler gelişemez ve birkaç hafta sonra düşerek ölür. Yaşlı yapraklarda yaprak damarları çevresinde nekrotik lekeler oluşur. Belirtiler konukçular arasında hatta aynı bitkide bile değişiklik gösterebilir.
.jpg)
Hastalığın Tütüne Bulaşması
Hastalığın bulaşması vektör böcekler olan thripslerle olmaktadır. Konukçu bitkilerin varlığı ve hareketi ile senelik thrips popülasyonları hastalığın taşınması ve yayılmasında etkilidir. Thrips larvaları hastalıklı bitkide beslenerek, bitki öz suyunda bulunan virüsü bünyesine alır. Virüsü alan larva, ergin dönemde de virüsü bulaştırmaya devam eder. Ergin thrips virüsü alamaz. Bulaşmalar sadece larva döneminde hastalıklı bitkide beslenen thiripslerle olur. Larva döneminde hastalıklı bitkide beslenmeyen ergin thirips hastalık bulaştıramaz. Enfeksiyon epidermis hücrelerinde thrips beslenmesi sırasında olmaktadır. Sıcaklık 25°C’de 5 gün, 10-12°C’de ise hastalık belirtileri 3 haftada görülebilmektedir. Virüsün değişik ırkları bulunmaktadır.
TSWV yabancı otlar, süs bitkileri ile domates, biber, marul gibi ekilişi çok yapılan kültür bitkilerinde görülmekte, pek çok tarla ve bahçe ürünlerinde ekonomik zarara neden olmaktadır. Çok yoğun thrips populasyonunun olduğu bölgelerde %80-95, orta ve zayıf derecedeki popülasyonlar için de %10-40 arası hastalığın yayılış oranı araştırmalarda tespit edilmiştir. Virüs, vektör böceklerin bulaştırmasıyla tazelenir ve sürekli yaşar. Thrips yumurtaları ile doğrudan geçmez. Yeni dikilen tütünlerde tarlada thrips olmadığı halde hastalığın görülmesi, bitkinin hastalığı fide devresinde aldığını göstermektedir. Bu da üreticileri yanıltmaktadır.
Virüs hastalığının özelliği olarak yüksek sıcaklıklarda, 32 derece ve üzerinde hastalık uyku devresine girmekte, belirti vermemektedir. Bazı kaynaklarda “genel olarak yüksek sıcaklıklarda virüs inaktif hale geldiği ve havai kısımlar yok olduğu, kökteki kısımların ise faal olduğu” belirtilmektedir. Latent devresinde enfekteli tütünler su bulabilirse canlanır, ikinci büyüme gösterir. Bu büyüme devresinde hastalıklı yaprakların üzerine 8-10 yaprak daha çıkmaktadır. Yeni çıkan yaprakların bazılarında hastalık belirtileri görülmekle beraber, hastalık belirtisi olmayan vasıflı yapraklarda elde edilmektedir. Yine TSWV enfekteli tütünlerin toprak üstünden 15-20 cm’den biçilerek, büyüdüğü bildirilmektedir. İkinci büyüme veya biçilme sonrası büyüme mevsim sıcaklık-yağış durumuna bağlı olduğundan, kırım ve kurutma işleri Eylül-Ekim aylarına kalabilmektedir. Hastalıklı yıllarda yapılan bu işlemler ile verim kaybı önlenmeye çalışılmaktadır.
Vektörün Hayat Devresi
Thripsler ufak, silindir şeklinde atik bir böcektir. Sıçramak veya uçmak suretiyle yayılırlar. Ergin ve pupalar kışı bitkiler veya artıklarında geçirir. 1 mm uzunluğunda, sarımtırak ve son kısmı noktalıdır. Dişiler devamlı erkeksiz çoğalırlar. Polifag bir böcektir. Yaprak dokusunu ısırarak emer. Beyaz, fasulye şeklinde yumurtaları yaprak dokusu veya gövde üzerine koyar. 5-10 gün sonra yumurtadan larvalar çıkar. Senede 3-5 nesil verir. Bir dişi ortalama 30 yumurta bırakır. Özellikle tarla döneminde mücadelede geç kalınan tütünlerde bitki başına 400’den fazla thrips bulunabilmektedir.
Tütünde Mücadele
Virüs hastalığının ilaçlı mücadelesinin olmaması, koruyucu mücadeleleri önemli kılmakladır. Bu şartlarda yapılabilecekler aşağıdaki belirtilmekledir:
•Virüs tohum kabuğunda taşınabildiğinden sertifikalı tohum kullanılmalı, hastalıklı bitkilerden tohum alınmamalıdır.
•Fidelikte ve etrafında yabancı ot mücadelesi yapılmalı,
•Fideliklerde ve yakınında domates, biber, soğan gibi bitkiler bulunmamalı,
•Fidelikte thrips mücadelesi yapılmalı, gerekirse periyodik mücadeleye geçilmelidir. Fidelik ilaçlamaları fide yapraklarının kuru olduğu zaman yapılmalıdır. Enfeksiyonların bir kısmı fideliklerde olmaktadır. Düşük sıcaklık değerlerinde, hastalık belirtileri dikimden sonra tarlada ortaya çıkarmakta ve mücadelesi zorlaşmaktadır. Fidelikte yapılacak thrips mücadelesi hem çok kolay, hem de çok ucuzdur. Fidelik ve tarla dönemlerinde sistemik etkili ilaçlar kullanılmalıdır.
•Thripsler rüzgâr vasıtasıyla çok geniş alanlara yayılabilmekte ve her yerde bulunmaktadır. Dikimi yapılan tarlalarda thrips popülasyonu izlenmelidir. Tarla devresinde yapılacak mücadele hem zor, hem de pahalıdır.
•Dikimi yapılan tarlaya 7-10 gün aralıklarla ikinci ilaçlama yapılmalıdır. Bütün üreticilerin bu mücadeleyi yapması thripslerin ve dolayısıyla virüs hastalığının yayılmasını önlemek açısından önemlidir.
•Nisan-Mayıs aylarındaki bahar yağmurları tütünlerdeki thrips popülasyonunu düşürmekte, mücadeleyi kolaylaştırmaktadır.
•Tütün üreticilerinin birçoğu bu hastalığın thripslerle bulaştığına inanmamakta ve bunu başka sebeplere bağlamaktadırlar. Hastalığın sebebi bilinmediğinde mücadelede başarı sağlanamamaktadır. Üreticiler eğitilmeli, bu hastalığın taşınma ve yayılması anlatılmalıdır.
_JPG.jpg)
_JPG.jpg)
Sonuç
Tütünde TSWV hastalığının ilaçlı mücadelesi yoktur. Ekonomik zarar eşiği beklenmeden vektör böcek olan thrisplerle mücadele yapılmalıdır. Virüse ev sahipliği yapan kışlık yabani otlarda larva olarak beslenen thripsler ile bulaşmaktadır. Hastalığın çok konukçusunun olması mücadeleyi zorlaştırmaktadır. Ilıman geçen kışlarda thripslerin kışlaması, ilkbahara güçlü girmesi, hastalığı yayması ve toplu mücadelenin yapılamaması mücadelenin zorlukları içindedir.
TSWV'li Kuruyan Tütünler
