Tütün El Özellikleri
El: Bir tütün bitkisi üzerinde meydana geldiği yerler aynı olup, aynı zamanda olgunluğa ulaşan ve aynı karakteristik özellikleri taşıyan yaprak kümesine el denir.
1- DİP ELLER: Bitki üzerinde oluştuğu yer toprağa en yakın kısmıdır. Toprağa yakın olması nedeniyle sulama, çapalama ve diğer işler nedeniyle bu yapraklar üzerinde toprak zerreleri vardır. Dip ellerde:
Boyut: Ana ellerden küçük, uç, uçaltı ellerden büyüktür.
Form: Menşein karakteristik formunu göstermekten uzaktır. Dip ellerde yaprak ucu küttür. Buna karşılık yaprak sapı (karakteristik özelliğine göre) uzamıştır. Saplı tütünler ise, sapta daha fazla genişleme görülür.
Doku: Zayıf, doku yapısı seyrek ve kırılgandır. Mineral maddeler fazladır. Yaprağın üst tarafı pütürlüdür.
Damar yapısı: Kalın, tali damarlar sayısı az ve tali damar araları açıktır. Tali damarların, ana damar arasındaki açı (orta ve ana ellere göre) fazladır.
Renk: Kendi menşeine göre açık ve yeşilimsi nüans taşır. Çok mattır.
Yanma: Hızlı fakat düzgün değildir. Ateş tutma düşüktür. Mineral maddeler fazla olduğundan çıtırtı ile yanar.
İçim: Doyurucu olmayıp, tırmalayıcı ve yakıcıdır. Yaprakta nikotin oluşumu çok az olduğundan tüketiciyi tatmin etmez. İçici duman içer.
Kül rengi: Açık olup, kül oranı fazladır. Nikotin oranları diğer ellere göre en azdır.
Tav alması: Tav alma ve vermeleri çok kolaydır. Higroskopositesi düşüktür. Ticari değerleri yoktur. Bitki üzerinden sıyrılıp tarladan uzaklaştırılmalıdır.
2- DİPÜSTÜ ELLER: Dip ellerden sonra oluşan, dip ile 1.ana arasındadır.
Boyut: Dip ellere nazaran kısmen büyük, ana ellere göre ise küçüktür. Uç, uçaltı ellere göre büyüktür.
Form: Dip eller gi
bi menşein karakteristik özelliğini tam göstermez. Yaprak ucu diplere göre biraz sivrileşmiştir. Karakteristiğine göre sap uzundur.
Doku: Kısmen sağlamlaşmış, ama yine yaprak yüzeyi pürüzlüdür. Zayıftır, esnekliği azdır.
Damar yapısı: Bariz, tali damar sayısı dip ellere nazaran kısmen artmışsa da yine de seyrek bir görünüm arz eder. Yan damarların ana damarla yaptığı açı dip ellere göre geniştir.
Renk: Açık fakat dip ellerde görülen yeşillik kısmen azalmıştır. Renk mattır.
Yanma: Hızlı fakat düzgün değildir. Çıtırtılı yanma dip ellere göre kısmen azalmıştır.
Kül: Kül miktarı fazla renk açıktır.
İçim: Yakarlı olup doyurucu değildir. Eğer tütünün kokusu varsa bu ellerde bu koku biraz hissedilmeye başlanır.
Tav alması: Çok kolay tav alıp, bırakırlar. Ekiciler denklemeye veya kutulamaya önce bu tütünlerden başlarlar. Ticari değer taşırlar. Dipüstü ellerin kırımı ön olgunlukta yapılır. Nikotin oranları düşük, içim tatminkâr değildir.
3- 1.ANA ELLER: Dipüstü ile 2.ana eller arasındaki ele denir.
Boyut: Basma tipi tütünlerinde 1.analar en büyük boyutlu ellerdir. Diğer tütünlerde boyut bakımından dipüstü ellerden, uç ellerden ve 3. analardan büyük, 2. analardan küçüktür.
Form: Yaprak ucu sivrileşmiş ve menşein karakteristik formuna çok yaklaşmıştır.
Doku: Doku yapısı sıklaşmış ve yaprak yüzeyi düzgündür. Yaprak ucu yarım ay şeklinde dip, dipüstü ellere benzeyen pütürlü yapı vardır. Yaprak ayasının orta damar etrafındaki doku ince ve çok düzgündür. Yaprak ucu kısmen sivrileşmiştir.
Damar yapısı: Damar sayısı artmış ve tali damarla ana damarın yaptığı açı(dip, dipüstüne göre) genişlemiştir. Damar yapısı barizdir.
Renk: Açık, fakat yeşil nüans tamamen kalkmıştır.
Kırım: Tam yada teknik olgunlukta iken yapılır. Madde birikimi bu ellerde fazlalaşmıştır.
Koku: Hissedilir.
Yanma: Düzgünleşmiştir. İyidir.
Sap: Karakteristik vasfını almıştır.
İçim: Doyurucu, karakteristik içim niteliğine çok yaklaşmıştır.
Kül rengi: Açıktır.
Tav alması: Çabuk alıp verirler. Higroskopositesi dipüstü ellere göre fazladır.
4- 2.ANA ELLER: 1.ana ile 3.ana arasındaki yapraklara denir.
Boyut: Basma tütünleri hariç en büyük boyutlu ellerdir.
Form: Tütünün en karakteristik formunu tamamen taşır. Bir tütünün boyutu ve formu 2. analardan tespit edilir.
Sap: Karakteristik vasfındadır.
Damar yapısı: Kalın, tali damarların ana damarla yaptığı açı en geniştir. Tali damar sayısı en fazla ellerdir.
Doku: Sıkı ve kalındır. Ellerin içinde en kalın dokuya sahiptir. Madde birikimi fazladır.
Renk: Koyulaşmış, menşein karakteristiğine çok yaklaşmıştır.
Koku: Tamamen hissedilir.
Yanma: Alt ellere göre daha az, fakat düzgündür.
İçim: Doyurucudur.
Kül: Alt ellere göre biraz koyulaşmıştır.
Tav alması: Zor alırlar geç bırakırlar. Tavlarını muhafaza ederler. Alt ellere göre higroskopositeleri yüksektir.
Kırım: Tam olgunlukta yapılır.
5- 3.ANA ELLER: 2.analardan sonra oluşan yaprak kümesidir.
Boyut: Diğer analardan daha küçüktür. Dip, dipüstü, uç ve uçaltı ellere göre büyüktür.
Form: Yaprak ucu bariz olarak sivrileşmiştir.
Sap: 2.analarda olduğu gibi normaldir. Karakteristik sap şekline sahiptir.
Doku: Sık ve ince olup, esneklik ve kuvvetliliği fazladır.
Damar yapısı: İncedir. Açı bariz şekilde daralmıştır. 3. ana ellerde örtü ve salgı tüycükleri çok fazlalaşmıştır.
Renk: Yeknesak ve çok parlaktır. Menşein karakteristik renk özelliğini 3.ana eller verir. Büyük daireler halinde yağ lekeleri halinde koyulaşmalar olur.
İçim: Düzgün, doyurucu ve topludur.
Koku: Eğer tütün kokulu ise koku kuvvetlice hissedilir.
Yanma: Alt ellere nazaran yavaş fakat düzgündür.
Kül: Alt ellere göre daha koyucadır.
Tav alması: Tav alması ve vermesi yavaştır. Su tutma oranı yüksektir.
Kırım: Tam olgunlukta yapılması uygundur. 3.ana ellerde yaprak ucu sivrileşmesi ve boyut dışında menşein tüm karakteristiklerini içerir.
6- KOVALAMA ELLER: Sulanabilen ve tepe kırımı yapılan tütünlerde daha çok oluşan, fakat oriental tip tütünlerde ise ürün yılının iklim şartlarına ve diğer teknik durumlara göre ya oluşur ya oluşmaz. Bazı ürün yıllarında özellik olarak uçaltıya ya da 3. ana ellerin özelliklerine benzerler.
Boyut: 3. ana ellerden daha küçüktür. Genel olarak kovalama elleri ana ellere yaklaşır.
Form: Yaprak ayasının orta kısmı daralmaya başlamıştır. Formun karakteristik yapısından sapma olacaktır.
Sap: Sap kısalmıştır. Tütün eğer yaşmaklı ise yaşmak genişlemiştir.
Doku: Sık ve incedir. Yan damarların ana damarla yaptığı açı iyice daralmıştır.
Renk: Menşein karakteristik renginden daha koyu renk alır. 3. anaya göre rengin parlaklığı kısmen azalmıştır.
Koku: Fazlasıyla kendisini hissettirir. 3. analarda olduğu gibi örtü ve salgı tüycük sayısı fazladır.
Yanma: 3. anaya nazaran biraz düşük fakat düzgündür.
Kırım: Tam olgunlukta yapılır. Normal şartlar altında yetişmesi halinde 3. ana ellerin kalitesindedir.
Tav alma: Tav alma ve verme yavaştır. Su tutma kabiliyeti yüksektir.
Damar yapısı: İnce fakat boyut küçüldüğü için damarlar sık gibi görünür.
İçim: Düzgün, doyurucu ve topludur.
Kül: Alt ellere nazaran daha koyudur.
7- UÇALTI ELLER: Analardan sonra oluşan yaprak kümesidir.
Boyut: Uçlardan sonra en küçük boyutlu ellerdir.
Form: Yaprak ayasında daralma çok fazladır. Yaprak ucu çok sivrileşmiştir. Yaşmaklı ise yaşmak genişlemiştir.
Sap: Kısalmıştır.
Doku: İnce, sık, narin, esnek ve kuvvetli yapraklardır. Örtü tüycükleri fazladır.
Damar yapısı: İncedir ve damar açıları iyice daralmıştır.
Renk: Kovalamada olduğu gibi karakteristiğinden koyudur. 3.analara göre parlaklık kısmen azalmıştır.
Koku: Kuvvetli olarak hissedilir. Madde birikmesi fazladır.
Yanma: Aşağı ellere göre düşük, fakat düzgündür.
Tav alma: Yavaş olup su tutma ve salma kabiliyeti yüksektir.
Kırım: Genel olarak Ağustos ayının 2.yarısı ile Eylül ayının ilk haftasına rastlar. Isı ortalaması düşüktür. Toprak tavlanmıştır. Yaprakların olgunlaşması uzayacaktır. Kırımları diğer ellere göre daha geç yapılır.
8- UÇ ELLER: Çiçek tablasının altında oluşur.
Boyut: En küçük yapraklardır.
Form: Yaprak ayası daralmış, uç sivrileşmiştir. Karakteristik form sapmıştır.
Sap: Çok kısalmış, yaşmaklı ise çok genişlemiştir.
Doku: İnce ve sık yapılıdır.
Damar yapısı: Çok incedir. Boyut küçüldüğü için damar çok sık görünür. En küçük damar açılarına sahiptir. Örtü ve salgı tüycükleri çok fazladır.
Koku: Eğer yaprak olgunlaşmışsa kuvvetlice hissedilir.
Renk: Çok koyulaşmıştır. Yağ lekeleri vardır.
Yanma: Düşük fakat düzgündür.
İçim: Doyurucudur.
Tav alma: Yavaş, su tutma kabiliyeti yüksektir.
Bir Tütün Bitkisindeki El Oranları
Bir tütün bitkisinde 7 el'in ağırlık bakımından bitkinin genel verimine oranı değişik rakamlar arz eder. Bu konuda Literatür kaynaklar, çeşitli rakamlar verimle beraber genellikle,
Tepe kırılmayan çeşitlerde:
Eller % Ortalama Oran
Uç 5
Uç altı 10
3. ana 18
2. ana 32
1. ana 20
Dip üstü 10
Dip 5
Tepe kırılan çeşitlerde ise:
Eller % Ortalama Oran
3. ana 25
2. ana 40
1. ana 20
Dip üstü 10
Dip 5
kabul edilebilir.
