2020 Denizli Tütün Üretim Raporu

Denizli tütün üretimi bakımından elverişli toprak ve iklim özelliklerine sahiptir. Acıpayam, Bekilli, Beyağaç, Buldan, Çameli, Çivril, Güney, Kale, Tavas, Bozkurt, Pamukkale ve Serinhisar olmak üzere 12 ilçede tütün üretilmektedir. Enaz üretim Bozkurt, Pamukkale ve Serinhisar İlçelerindedir. Tavas, Kale, Acıpayam ve Beyağaç İlçelerinde Denizli tütün üretiminin yaklaşık %80’ni yapılmaktadır. Önceki yıllarda tütün üretimine alternatif olarak kekik ve adaçayı gibi ıtri ve tıbbi bitkiler ile son yıllarda çerezlik ayçiçeğinin tütün üretim alanlarına girmesiyle her geçen yıl tütün üretici sayısı ve üretim alanlarında azalmalar olmaktadır. Buna rağmen Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2019 yılı bitkisel üretim verilerine göre tütün üretiminde Denizli lider durumdadır. Türkiye’de üretilen 68.224 ton tütünün 17.112 tonu Denizli’de üretilmiştir. En fazla tütün üretimi yapılan il Denizli olurken Denizli’yi 15.998 ton ile Manisa, 8.798 ton ile Adıyaman illeri takip etmiştir.

Sözleşme Bilgileri: 2020 üretim yılı için Denizli’de 8.745 üretici şirketlerle sözleşme imzalamış, 185 bin dekar alana tütün dikimi yapılmıştır. TTL, Socotab, Alliance One, Sunel, Prestij, Özege, Astab, Oriental Link, Zeus, Çelikhan Tütün Şirketleri olmak üzere 2020 yılında üreticilerimiz 10 tütün şirketi ile sözleşme imzalamıştır. Denizli’de 2019 yılında 9.900 üretici, 210 bin dekar alanda tütün üretimi yapmıştı. Üretici sayısı ve üretilen alandaki düşüşler dramatiktir. Tütün üretimini bırakan bir çiftçiyi tekrar üretime döndürmek güçtür. Tütün sözleşmelerinde bulunan maddelerden bazıları aşağıda sıralanmıştır.

Sözleşmeler dikimden önce ve en geç Nisan ayı sonuna kadar imzalanır.
Mutabık kalınmak şartıyla sözleşmenin özel hükümler bölümüne alıcı tarafından üreticiye temin edildiği günkü bedeli karşılığı veya bedelsiz olarak tohum, fide, ilaç, makine, araç gibi üretim faaliyetlerinde kullanılmak üzere girdileri veya üreticilere avans verebilirler.
Üretimde hiçbir şekilde naylon ip kullanılmayacaktır.
Fidelik, tarla ve depolarda Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından tütünde ruhsatlı ilaçlar kullanılacaktır. Alıcılar 4 kez numune alabilir. 2 kez kalıntı çıkarsa sözleşme iptal edilir.
Üretici tütün fiyatına itiraz edebilir. Tesellümde fiyat belirlendikten sonra, 3 gün içinde itiraz edilmelidir. İtirazlar bir sonraki yıl için imzalanacak sözleşmeyle ilişkilendirilemez.
Alımlar üretimi izleyen Mart ayı sonunda tamamlanır.
%10 azalır-çoğalır, tam mahsul tütünler denklenmiş-kutulanmış olarak alınır. %10’u aşan kısımlar tam mahsul bütünlüğü içinde ise sözleşme şartlarında alınabilir.
Tütünlerin bedelleri teslim tarihinden itibaren 10 işgünü içerisinde ödenir.
Sözleşme ücretini alıcı öder.
Anlaşmazlıklarda tütün üretiminin yapıldığı yer mahkeme ve icra daireleri yetkilidir.

Üretim: İlimizde tütün üretimi fidelik yerlerinin hazırlanması ile Şubat, Mart aylarında başlamakta, tütün tohumları fideliğe ekildikten yaklaşık 60 gün sonra dikim büyüklüğüne ulaşmakta, Nisan-Mayıs aylarında tütün dikimleri gerçekleşmektedir. Dikimden 45-50 gün sonra kırımlara başlanmakta, kırımları yapılan tütünler tütün kurutma seralarında kurutulmakta ve böylece üretim sezonu tamamlanmaktadır. Tütünün tarla devresi 3,5-4,5 ay devam etmektedir.

2020 yılında tütün dikimleri 1 Nisan’da başlamış, 15 Haziran’da tamamlanmıştır. Tütün dikimleri makine ile yapılmakta ve bir günde 5-7 dekar tütün dikilebilmektedir. Mayıs ayının 20’sine kadar dikilen tütünlerde olgunlaşmış yaprakların kırım ve kurutma işleri Ağustos ayı sonunda, kalan tütünlerin kırım ve kurutma işlerinin Eylül ayı sonunda tamamlanmıştır. Bahar aylarının kurak geçmesi, büyüme döneminde yağışların yetersiz olması verimleri düşürmüştür. 2020 yılı ürünü 14.250 ton tütün üretildiği ve ortalama dekar veriminin 77 kg olduğu tahmin edilmektedir. Kalite geçen yıllara göre daha yüksektir. Aşırı gübreleme yapan üretici tütünlerinde kalite kayıpları bariz olarak görülmektedir. Denizli’de tütün üreticileri ortalama 22 dekar alanda tütün üretimi yapmaktadır. Tütün üretim bölgelerini uzun süredir tehdit eden Domates Lekeli Solgunluk Virüsü Hastalığı (TSWV) ile mücadele fidelik devresinde başlamış ve çoğunlukla başarı sağlanmıştır. Tarla devresinde de hastalığı bulaştıran ve yayan thripslerle mücadelede az sayıda ilacın bulunması, mücadelede sıkıntılı durumlar oluşturmuştur. Özellikle mücadelede geç kalan üreticilerde verim ve kalite kayıpları yaşanmıştır. Bu kapsamda 2019 yılında tütünde neonicotinoid grubu (imidacloprid vb.) aktif maddeler yasaklanmıştır. Kalan Bitki Koruma Ürünlerinin (BKÜ) etki mekanizmaları, zararlıların direnç geliştirmesi, bazı ithalatçı ülkelerin methomyl gibi aktif maddeleri istememesi, yüksek fiyatlı ilaçlar, hastalık ve zararlıların epidemi yaptığı yıllarda tütün üretimini olumsuz yönde etkileyebilecek, verim ve kalite yönüyle düşüşler yaşanabilecektir.

Tütün üretimi emek yoğun çalışmayı, en çok da kırım ve dizme döneminde fazla işçilik gerektirmektedir. Son yıllarda üretim maliyetlerin düşürülmesi yönünde tütünlerin dizilmesi yerine filede ve elekte kurutma modelleri denenmiş ve yaygınlaşmıştır. Bölgemizde tütünlerin yaklaşık %70’lik kısmı elekte kurutulmaktadır. Bu yöntemle ipe dizme ve kargıda kurutmaya göre kırım işçiliği ucuzlamaktadır. 90*180 cm ebatlarında elekler yaygın olarak kullanılmaktadır.

Piyasa: İlimizde tütün üretimi yazılı sözleşme esasına göre yapılmaktadır. 2020 yılında 10 tütün şirketi sözleşme yapmıştır. Tütün şirketleri üretim döneminde üreticilerine avans ödemesi yapmakta, üretimlerini takip etmektedirler. 7 nevi üzerinden yapılan sözleşmelerde ve 1. Nevi fiyatı 27-28 TL ve 7. Nevi fiyatı 8-10 TL olarak yer almaktadır.

Üreticilerimiz Ekim ve Kasım aylarında tütünlerin tasnif ve kutulama işleminden sonra, tütün şirketlerinin Tütün Eksperleri kalite ve rekolte tespitini Aralık ayında tamamlayarak, Ocak-Şubat aylarında alım ve ödeme işlemleri ile sezonun sona ereceği beklenmektedir.

İlimizde üretilen İzmir menşe yaprak tütünler şark tipi (oryantal) tütün sınıfındadır. Bu tütünler aromatik ve kalite özellikleri yüksek tütün grubundadır. Ege Bölgesinde üretilen tütünlerin bir kısmı (%12-13’ü) Ülkemizdeki sigara sanayisinde kullanılmaktadır. Geriye kalan kısmı ise ihraç edilmektedir.

İlimizin gayrisafi üretim değerlerine göre tütün 3. sırada yer almaktadır. İl ekonomisine 2020 yılında 365 milyon TL gelir sağlayacağı tahmin edilmektedir.

İhracat: İlimizde üretilen İzmir menşei yaprak tütünler tütün şirketlerinin İzmir’de bulunan depo ve tütün işleme tesislerine sevk edilmektedir. Üreticide el ve nevileri karışık olarak kutulanan tütünler, tütün işleme tesislerinde sigara şirketlerinin istediği şekilde ve kalitede standart hale getirilmektedir. Bu işlem sırasında nem ve sıcaklık uygulamaları ile tütünlerin fermantasyon geçirmesi sağlanmaktadır. Fermantasyon geçiren tütünler belirli bir süre dinlendirildikten sonra sigara sanayisinde kullanılacak duruma gelmektedir.

İzmir menşe tütünler şark tipi (oryantal) tütün sınıfındadır. Bu tütünler aromatik ve kalite özellikleri yüksek tütün grubundadır. Nikotin muhtevaları %0,5–1 kabul edilir. Şeker içeriği %15–18 düzeyinde olup, tatlı bir içim zevki verir. Düşük nikotin muhtevası, uygun şeker oranı ile yüksek seviyedeki aromatik maddeler, sigara harmanlarında istenen tat ve aroma dengesi verirler. Sigara harmanlarını ıslah eder, sos (katkı maddeleri) emiciliği iyi, soslu sigara harmanlarının vazgeçilmez elemanıdır. Tek başına içilemezler. Ege tütünlerinin ihraç merkezi İzmir İlidir. 2019 yılında 46,5 bin ton ihracat karşılığı 253 Milyon Amerikan doları gelir elde edilmiştir. Genel tütün ihracatı içinde Ege bölgesi tütünleri %80’lik paya sahiptir.

Sektörel:

--İlimizde tütün üreticilerinin %70’lik bölümü 50 yaşın üzerindedir. Göç, emeklilik, tütüne alternatif ürüne yönelen çiftçiler ve yüksek maliyetler nedeniyle tütün üretimi her yıl azalmaktadır. Tütün şirketleri sözleşme yapmak için genç ve yeni üretici bulmakta zorluk çekmektedirler.

--Alıcılar tarafında kalite - fiyat dengesi sağlanamadığından, üreticiler verim üzerine yoğunlaşmakta ve fazla gübreleme yapmaktadır. Fazla gübreleme tütünlerin kimyasal değerlerini bozduğundan, uzun vadede ihraç imkânlarını kısıtlayabilecektir.

--Tütün fiyatları tek taraflı belirlenmemelidir. Tütün fiyatları tespit edilirken üreticiler veya temsilcileri de yer almalıdır.

--Sözleşmelerde %10 ürün fazlalığı alıcılar tarafından alınmakta, ancak %10’un üzerindeki fazlalıklar için "alınabilir" ifadesi üreticileri zor durumda bırakabilir.

--2020 yılında torba yasa ile sigara imalatında yerli tütün kullanım oranının 2022 yılında yerli tütün kullanım oranı yüzde 17'ye, 2023 yılında yüzde 21'e, 2024 yılında yüzde 25'e ve nihai olarak yüzde 30'a çıkarılması öngörülüyor. Ayrıca, Cumhurbaşkanına bu oranın yüzde 45'e çıkarılması, yüzde 15'e indirilmesi yetkisi veriliyor. Bu oranlara uymayan sigara üreticilerine kullanmadıkları yerli tütün miktarına göre kilo başına 8 ile 12 lira para cezası getiriliyor.

Bu kanunla yurt içi tütün üretimi artacaktır. Ancak bu artış sigara harmanlarına belirli bir ölçüde katılabilen Ege Bölgesi tütünlerini kapsamayacaktır. Virginia ve burley tütünlerinin üretim bölgeleri genişleyecektir. Virginia tütünlerinin üretim bölgelerinde küme küme fırın gruplarının kurulması yüksek maliyetler oluşturacağından, bu tütünlerin fırın yerine tütün kurutma serasında kurutulması sağlanıp, fırında kurutulan tütünlerin kimyasal değerlerine yaklaşık değerlerde ve düşük üretim maliyetli tütünler elde edileceği beklenmektedir. Zaten sigara sektörü de harmanlarının bir kısmını, Afrika ve Güney Amerika ülkelerinin açıkta veya tütün kurutma serasında kurutulmuş, düşük maliyetli virginia tütünlerinden oluşturmaktadır. Virginia ve burley tütünleri az miktarda da olsa bazı illerimizde üretilmektedir. Birkaç yıl sonra Kırklareli, Balıkesir, Düzce, Sakarya, Diyarbakır, Batman gibi illerde virginia ve burley tütünlerinin üretileceği/üretimin artacağı beklenmektedir. 04.12.2020