Tütün Fideliği

Ülkemizde tütün çeşitleri önce fideleri elde edilip, bunların tarlaya şaşırtılması yöntemiyle yetiştirilmektedir. Dikim için gerekli fideyi sağlam, canlı, pişkin ve iyi gelişmiş olarak zamanında yetiştirebilmek, günümüz tütüncülüğünün önemli üretim safhalarından biridir. Tütün tarımında verim ve kaliteye etki eden unsurlardan biri de büyük oranda sağlıklı, iyi gelişmiş, bol köklü, pişkin ve yeterli miktarda fideyi zamanında hazırlayabilme becerisine bağlıdır. Fidelikteki başarısızlık ise bazen tarlanın kısmen ya da tamamen boş kalmasına, dikimin gecikmesine, hasadın aksamasına yol açabilir.

Tütün yetiştiriciliğinde öncelikle tarlaya dikilmeye elverişli fidelerin elde edilmesinin gerekliliği aşağıda sıralanan sebeplerden dolayıdır.

Tütün tohumunun boyutları çok küçük olduğundan, özel yerlerde özen gösterilerek çimlenip, gelişmelerini tamamlamaktadırlar.
Tohumların çimlenebilmesi için en az 12–14 °C’lik sıcaklığa ihtiyaç duyulmakta ve bu sıcaklık değeri, ılık tohum yastıklarında sağlanabilmektedir.
Tütün bitkisinin vejetasyon dönemi uzun olduğu için, ilkbaharda erken olarak tarlaya girmesi ve yaz sıcaklıklarından mümkün olduğunca fazla yararlanması ve yaprakların sonbahardaki yağmurlara yakalanmadan yağışsız ve güneşli havalarda yaz kurusu olarak kurumasının sağlanması, ancak tütünün fide halinde tarlaya dikilmesi ile mümkündür.
Fidelerin, fidelik sahası olarak dar bir alanda bulunması, en az 45 ila 60 günlük süre içerisinde, hastalık ve zararlı mücadelesi, bakım ve işçiliğin daha ucuz ve kolaylıkla yapılabilmesi gibi hususlar fideciliğin yapılması ve gelişmesindeki faktörlerdir.

Tütün fidelikleri yapılışları bakımından üçe ayrılır.
1-Soğuk yastıklar (kara yastıklar): Kışı ve ilkbaharı ılık geçen bölgelerde kullanılır. Tamamen açık havada yetiştirildiği için ani don ve dolu tehlikesine açıktır.
2-Ilık yastıklar: Kış mevsimi sert ve ilkbaharı donlu geçen bölgelerde, nemi ve sıcaklığı korumak için, üzerine naylon örtülen yastıklardır. Soğuk yastıklara göre 1–2 hafta önce fide yetiştirilebildiğinden avantajlıdır.
3-Sıcak yastıklar: Ülkemiz tütüncülüğünde kullanılmamaktadır. Sıcaklık, fidelik zeminine taze at gübresi serilerek sağlanır ve üzeri devamlı kapalı tutulur. İklimi soğuk olan tütüncü bölgelerde kullanılabilir.

Tütün fidesi yetiştiriciliğinde aşağıdaki hususlara dikkat edildiği takdirde kaliteli ve verimli bir ürün elde edebilme imkânı bulunabilir.

1-Hava koşullarına ve fidelikte kullanılan örtü malzemesine bağlı olarak, tohum ekiminden 45-60 gün sonra fideler tarlaya dikilebilecek hale gelmektedir. Fidelik tesisinde ve tohum ekiminde bu süre göz önüne alınmalıdır. Denizli’de 15 Nisan – 20 Mayıs tarihleri ideal tütün dikim zamanı olarak kabul edilmektedir. Daha erken tohum ekmek, zaman ve emek kaybıdır. Erken ekim yapıldığında fideler, iklim koşullarının fide dikimi için henüz uygun olmadığı günlerde yetişmiş olacak, ancak fidelikte büyümelerine devam edeceklerinden, fide olmaktan çıkacaklardır. Böyle fideler hiçbir zaman tarlaya dikilmemelidir. Diğer taraftan, fidelikte tohumun çimlenmesi için toprak sıcaklığının 12-14 °C olması gerekmektedir. Çok erken dönemde ekim yapılsa dahi toprak sıcaklığı istenilen seviyeye gelmemiş olacağından tohumlar çimlenemeyecek ve bir kısım tohum çürüyecek, çimlenme bir örnek olmayacaktır.

2- Fidelik yerini iyi seçiniz. Güneye bakan, süzek topraklarda kurunuz. Fide yastıkları, aşağıdaki fotoğrafta görüldüğü gibi mutlaka toprak seviyesinden en az 15-20 cm yukarıda yapılmalıdır. Böylece, fazla suyun kök bölgesinden uzaklaştırılması ve kökün havalanması mümkün olacak, kök çürüklüğü ve çökerten gibi hastalıkların görülme ihtimali azalacaktır. Fideliklerin eni 100–120 cm. boyu 10–12 m. olmalıdır. Ölçüleri belirtilen fidelik alanları hazırlanırken 1-1,5 kg kompoze gübrelerden tercihen 15-15-15 karıştırılmalıdır. Hastalık ve zararlılara karşı ya fidelik toprağı ya da fidelik yeri değiştirilmelidir.

Fidelik yerleri ve harcının topraktan geçen hastalıklara, toprak altı zararlılarına, nematod ve yabancı ot tohumlarına karşı dezenfeksiyonu da yapılmaktadır. Metam Sodium (sıvı) etken maddeli fumigant yaygın olarak kullanılmaktadır. Fidelik yerine tavsiye edilen miktar uygulanıp su ile etken maddenin 10-15 cm. derinliğe inmesi sağlanıp naylon örtü ile örtülürek en az 2 hafta kapalı kalması sağlanır. 3. haftada naylon örtüler açılarak havalandırılır. 2 hafta da açık kalan fidelik yeri tırmık veya çapa ile havalandırılır. Bu işlemle fidelik dezenfeksiyon işlemi tamamlanır. Koku iyice kaybolunca tohum ekimi yapılabilir. İyi havalandırma yapılmayan fideliklere yapılan tohum ekimlerinde tohum ölümleri yaşanır.

Fidelikte uygulanan fumigantlar insan, hayvan, bitki ve çevre sağlığı için tehlikeler oluşturmaktadır. Bu uygulamalar Tarım Bakanlığı tarafından verilen fümigasyon operatörü belgesine haiz kişi ve kuruluşlar tarafından yapılmalıdır.

3-Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi fide yastığının orta kısmı, hafifçe yüksek yapılarak, yastık yüzünde su birikmesi önlenmelidir.

4-Tohum yatağı ya da fidelik harcı, kimi yörelerde olduğu gibi sadece ahır gübresi ya da sadece topraktan ibaret olmamalıdır. Her biri eşit miktarda alınıp karıştırmak suretiyle ham toprak, mil ve ahır gübresinden oluşturulan harç, çimlenme için gerekli olan sıcaklığı sağlamak, kök bölgesinde yeterli suyu tutmak ve köklerin havalanmasını sağlamada ideal bir unsurdur. Fidelik harcını iyi hazırlayınız (1 ölçek yanmış gübre, 1 ölçek kum, 1 ölçek toprak).

5-Her şeyden önce fidelikte kendi tarlamızdan beğendiğimiz bitkilerden topladığımız veya Tarım Bakanlığı Menemen Araştırma Enstitüsünün veya tütün şirketlerin üretimini yaptırdıkları sertifikalı tütün tohumu kullanmayı tercih etmeliyiz.

6-10-12 bin adet tohum 1 gram gelmektedir. Pratikte bu tohumun % 60-70'inin çimlendiği ve 6-8 bin fide oluşacağı kabul edilmektedir. Bu fideliklerin de yarısının yani 3-4 bin adedinin tarlaya dikilebilecek nitelikte fide haline geleceği varsayılmaktadır. Bölgemizde (Denizli) tarlanın işlenmesine ve tav durumuna göre, bir dekar alana 16-20 bin arasında fide dikilmektedir. Bu durumda çay bardağı ya da su bardağı dolusu tohum yerine, metrekareye 1-1,5 gram tohum ekmek suretiyle, bir dekar tütün tarlası için 5 m² fidelik yapmak yeterli olmaktadır. Ekilecek tohum 30–40 misli kadar ince dere kumu veya odun külü ile karıştırarak fideliğe muntazam olarak saçılmalıdır. Ekimden sonra tohumun üzeri kapak gübresi (yanmış elenmiş koyun veya keçi gübresi bir miktar temiz toprak ile karıştırılırsa kapak çabuk kurumaz, kapağın rutubeti korunur) serpip üzeri bastırılmalıdır. Birim alana çok fazla miktarda tohum atmanın, yani sık ekim yapmanın çökerten hastalığı tehlikesini artırdığı unutulmamalıdır.

7-Islatıldıktan sonra, sıcak bir ortamda tohumların birkaç gün bekletilerek çıtlatılması ya da çatlatılması ve sonra ekim yapılması fidelik tesisi ve tohum ekiminde geç kalındığı takdirde başvurulabilecek bir yoldur. Zira bu uygulama hastalık oluşma ve çimlenme yüzdesinin düşmesi tehlikesini taşır.

8-Tohum ekiminden çimlenmenin tamamlanmasına kadar ki süreç içinde fidelik yüzeyi devamlı olarak nemli halde tutulmalıdır. Tohumlar çimlenmeden önce ve fideler küçükken sık sık ve azar azar, fideler büyüdükçe seyrek fakat bol su verilmelidir.

9-Fidelikte hastalık çıktıktan sonra değil, çıkmadan önce ilaçlı mücadeleye başlamak önemlidir. Bunun için çimlenmenin ve çıkışların tamamlanmasından sonra, maviküf ve çökerten gibi fideliklerde yaygın olarak görülen hastalıklara karşı düzenli olarak ilaçlama yapılmalıdır.

10- Hastalık oluşmaması açısından fideliğin havalandırılması çok önemlidir. Güneşli havalarda ve güneşin dik olduğu saatlerde fidelikler açılıp, fidelerin güneşlenmesi ve havalanması sağlanmalıdır. Havalar ısındıkça gündüzleri naylon örtüyü açıp geceleri kapayınız.

11-Sulamaları akşamları yapmayınız. Aşırı sulamanın fidelerde solgunluk ve ağır büyümeye neden olduğu unutulmamalıdır.

12-Sulamalar genel olarak sabahları yapılmak suretiyle, fidelerin geceye kuru ve gece soğuğundan etkilenmeyecek şekilde girmeleri mümkün olur. Dikime 7 - 10 gün kala, sulama azaltılmalı, fideler geceleri açık bırakılmalıdır. Bu şekilde fidelerin pişkinleşmesi ve dış şartlara alışması sağlanmış olur.

13-Uygun şekilde hazırlanmış bir harç kullanıldığı takdirde, fideler normal beslenir ve gelişmelerine devam ederler. Bu nedenle, fidelikte kimyevi gübre kullanmaya gerek yoktur. Ancak, gelişmenin herhangi bir nedenle geri kalması (fidelerin sararması, beklenen boylamayı göstermemesi) durumunda fideliklere ahır gübresi ya da kimyevi gübrelerle hazırlanacak şerbetten 1-2 kez verilmeli ve bilahare hafifçe sulama yapılmalıdır.

Şerbet hazırlaması:130 gr Amonyum Sülfat, 310 gr Süperfosfat, 50 gr Potasyum Sülfat, 10 gr Magnezyum Sülfat gübreleri 100 litre suda eritilir.

14-Fideler boy attıkça kapak gübresi verilip sulanarak, kök gelişmesi teşvik edilmelidir.

15-Hızlı gelişen ve aşırı boylanan fideler dikimden 1-2 hafta önce sökülerek (kılavuz alma) fidelikler yeknesak bir hale getirilmelidir.

16-Fide yatağından çıkan özellikle geniş yapraklı yabancı otların, zaman zaman sökülerek fideliğin temizlenmesi ihmal edilmemelidir. Fidelerin 4 yapraklı dönemlerinde yaprak bitleri ve thripsler görülebilir. Thripslerin bulaştırdığı lekeli solgunluk virüsü hastalığı ile mücadelede önem arz etmektedir. Thripsler çok küçük olduğu için gözle seçilemeyebilir. Emgi sonucu oluşan zarar görülmeden önce fide yapraklarının alt ve üst yüzüne yakından ve dikkatlice bakılarak tespit edilmeye çalışılmalıdır.

17-İhtiyaç duyduğumuz fideyi bizzat yetiştirmek yerine, hazır fide satan kişilerden almak tavsiye edilemez. Kanunen de bu tip fide satışı yasaktır. Böyle bir davranışla:

-- Yöremize uygun olmayan bir tütün çeşit veya tipiyle tarlamızı doldurmuş olabiliriz.

-- Çeşit veya tip karışıklığı ile yüz yüze gelebiliriz.

-- Fidelerin kendisi ya da fide köklerindeki toprakla bazı hastalık ve zararlıları tarlamıza bulaştırabiliriz.

18- Söküm öncesi fidelikler sulanır. Yetiştirilen fideler çok nazik bir şekilde fideliklerden çekilerek, dikileceği tarlaya götürülür. Fideler çekilirken yapraklarından tutularak çekilmelidir.