Tütün Kurutma Serası

Kaliteli tütün üretimi yapmak, tarla seçiminden itibaren atılacak her adımda dikkatli ve titiz olmayı gerektirmektedir. Bunun yanında babadan oğula geçen bilgi, görgü ve tecrübelerin aktarımıyla ve bazen yıllarca süren araştırmalar neticesinde ortaya çıkarılmış olan sonuçları benimsemeye ve uygulamaya da bağlıdır.

Kurutma, tütün tarımının en önemli ve üzerinde hassasiyetle durulması gereken işlemidir. En küçük bir ihmal ya da dikkatsizlik tüm emeklerin boşa gitmesine yol açabilir.

Kurutma Nedir?

Kurutma, sadece hasat olgunluğuna gelmiş olan tütün yaprağında mevcut %80–85 oranındaki suyun %10–15 oranına düşürülmesi ve sonuçta yaprak renginin yeşilden sarıya dönmüş olmasından ibaret değildir. Kurutmayı bir olgunlaştırma işlemi olarak görmek gerekir. Dolayısıyla kurutma, hasat edilen tütün yapraklarına, belirli sıcaklık ve nem koşulları altında yaprağın kimyasal bileşiminde bazı değişiklikler meydana getirerek, tüketicilerce arzu edilen özelliklerin kazandırılması işlemidir. Özellikle kurutmanın ilk devrelerinde, yaprakların solunumu söz konusu olduğundan, bir oksidasyon olayı vardır. Havanın da işe karışmasıyla, yaprakta sadece su kaybı olmaz, yaprağın bünyesinde bulunan ve genelde istenilmeyen bazı maddelerde azalır.

Ülkemiz tütünlerinin hemen tamamı açıkta, güneşte kurutulur. Kurutmada, yörenin iklim yapısına bağlı olarak geliştirilmiş olan ızgara (kırmandal), ayna, vagon, çardak gibi sistemler kullanılmaktadır. Dolayısıyla kurutma işlemi, kullanılan sisteme göre, ızgara usulü kurutma, vagon usulü kurutma v.b. gibi isimler alır. Yaz mevsimi sıcak ve kurak geçen Ege bölgesinin genelinde ızgara usulü kurutma uygulanmaktadır.

Bu usul kurutmada, tütün dizileri kargılara geçirilmiş halde, ızgaralara konur. Yaprak ayası kuruduktan sonra damar kurutma için ızgaradan alınıp yere yatırılır. Yani; sergiye alınır. Tütün dizileri bu süreç içerinde gece-gündüz, her türlü iklim olayına tamamen açıktır. Son yıllarda 90*180 cm ebatlarındaki tel gerilmiş çerçevelerde kurutma işlemi de yapılmaya başlanmıştır.

Niçin Naylon Serada Tütün Kurutması?

Tütün yapraklarının kurutulması işlemi belirli sıcaklık ve nem koşulları altında yapılırsa sonucun daha olumlu olacağı açıktır. Plastik örtülü sera, sıcaklık ve nemin geniş sınırlar içinde de olsa kontrolünü mümkün kıldığı için önem kazanmaktadır. Zira seranın iki ucunun açılıp kapatılmasıyla sera içindeki sıcaklığı ve nispi nemi ayarlamak mümkün olmaktadır.

Diğer taraftan, plastik örtülü sera kurutma süresince görülebilecek yağış, çiğ, rüzgâr v.b. gibi kurutmayı olumsuz yönde etkileyen ve muhakkak tedbir alınmasını gerektiren hava olaylarına karşı mutlak koruyucu olmaktadır. Plastik örtülü serada tütün kurutma, daha yüksek kalitede ürün elde etmenin ve üreticiye daha rahat bir çalışma ortamı yaratmanın vasıtası olmaktadır.

Plastik Örtülü Sera Nedir?

Plastik örtülü sera, basit anlatımla ızgara ve sergi yerinin üzerine, demir çubuklar yardımıyla plastik örtü çekilmesi ya da tersine bu plastik örtünün altında ızgaranın kurulması, sergi yerinin hazırlanmasıdır.

100 m²’lik Plastik Örtülü Sera İçin Gerekli Malzemeler:

Yapılan gözlem ve hesaplamalara göre; 100 m² lik plastik örtülü sera, Ege Bölgesi koşullarında. 8–10 dekarlık bir alandan elde edilecek tütünün kurutulmasına (ızgara ve sergi için) yeterli olmaktadır. Bu büyüklükte bir plastik örtülü sera için gerekli olan malzeme aşağıya çıkarılmıştır.

1–30 adet her biri 6 m boyunda 12 ya da 14 mm’lik inşaat demiri

2–60 adet her biri 30–40 cm boyunda, yarım parmak, galvaniz borusu,

3–64 adet ağaç kazık,

4–30 adet, her biri 4 veya 5 m uzunlukta plastik hortum (adi bahçe hortumu),

5–30 adet her biri 8–9 m boyda, 6–7 cm enli (çift kat) plastik sulama hortumu,

6–34 m boyunda (yaklaşık 25 kg), tek kat olarak 6 m enli örtülük beyaz plastik

7-Bilinen, klasik ızgarada kullanılan diğer malzemeler.***

Plastik Örtülü Seranın Kurulması

—Plastik örtülü seranın kurulacağı yerin, açıkta, güneşte kurutmada olduğu gibi, rüzgârlara kapalı, bol güneş alan yerler olmasına dikkat edilmeli, güney yakada ve tabanı süzek toprak olmalıdır. Taban suyu yakın yere tesisi kuracak olursak, toprak rutubetinden kurtulamayız. Her ne kadar yön konusu belirlenirken seranın esen rüzgârlardan yırtılmaması, seranın her yerinde sıcaklığın aynı derecede olması ve sera içerisindeki rutubet ve sıcaklık durumunu kontrol altında tutabilmemiz için hâkim rüzgârlar yönünde kurmakta fayda vardır.

—Kurutma tesisinin içerisine kuracağımız serenin-ızgaranın-kırmandalın taban toprağı ile seren teli arası 60–65 cm olmalıdır. Naylon seranın yüksekliği 1,65–1,75 m civarında olmalıdır.

—Kurutma serasının tesis edileceği yerin zemini bastırılır, ölçümler yapılarak, 4 köşeye çakılacak kazıklar yardımıyla tünelin oturacağı alan (yaklaşık olarak 4x30 m boyutlarındaki dikdörtgen saha) belirlenir.

—Demir çubuklar (inşaat demirleri), iki ucundan eşit mesafede çıplak kısım kalacak şekilde, bahçe hortumlarının içine sokulur ve yarım daire şeklinde getirilir. Demirler üzerine geçirilen bahçe hortumu, örtülük plastiğin, sıcak havada demire yapışmasını önler.

—Uçları sivriltilmiş olan galvaniz su boruları, hazırlanan demir çubukların iki ucu arasındaki mesafe kadar (yaklaşık 375 cm) açıklıkta oluşturulan iki çizgi üzerine, 1’er metre arayla çakılır.

—Yarım daire şeklindeki demirlerin uçları, yere çakılmış olan su borularının içine geçirilerek, seranın iskeleti oluşturulur.

—Rüzgârsız bir günde, örtülük plastik naylon iskeletin üzerine çekilir, her iki yandaki saçak payları eşitlenerek, toprağa iyice gömülür.

—Taşıyıcı ayak vazifesi gören galvaniz boruların 40–50 cm dışında olacak şekilde, 2 boru arasına 50–60 cm aralıkla 2 adet olmak üzere, ağaç kazıklar çakılır. Tünelin iki ucuna da 2’şer kazık çakılarak, örtünün havalanmasını ve uçmasını engellemek amacıyla gergi görevi görecek olan plastik sulama hortumları çaprazlama olarak tünel üzerinden geçirilerek, uçları ağaç kazıklara sıkıca bağlanır. Bu işlem, ilk iki demir çubuk arasından başlamak kaydıyla, birer ara atlayarak yapılırsa, yeterli olmaktadır.

—Örtülük plastiğin, seranın iki ucunda artmış olan ikişer metrelik kısmı, gerektiğinde seranın ağzını kapatabilecek şekilde, sera ucundaki ağaç kazıklara tutturulur.

Montajı bitmiş olan sera içine, elimizdeki kargıların uzunluğuna göre enini ayarlayacağımız ızgara ile tütün kurutmaya hazır hale getirilmiş olacaktır.

Plastik Örtülü Serada Tütün Kurutma

Sera içinde tütün kurutmadan iyi sonuç almak için, kurutulacak tütünlerin muhakkak surette, hasat olgunluğuna tam olarak ulaştıkları devrede, hatta bu devreden 1–2 gün sonra kırılması gerekir. Erken (yarı olgunluk devresinde ya da çakır) hasattan kesinlikle kaçınılmalıdır. Kuvvetli topraklarda yetiştirilmiş tütünlerde ise kırım biraz gecikmeli olarak yapılmalıdır. Kırım işleri el el yapılmalıdır. El el kırımda boy, beden ve vitalite itibariyle aynı yapraklar bir araya geleceğinden, kurutma işleminde renk yeknesaklığı temin edilmiş olur.

Dipüstü eller açıkta, soldurma yapılmadan ızgarada kurutulması daha iyi sonuçlar verdiğinden serada kurutulmamalıdır. Dizilip, kargılara sıyrılan tütünler, soldurma işleminden sonra, tütünler kızgın güneşin hâkim olduğu öğle üzeri veya çok fazla rüzgârlı havalarda birdenbire sera içine nakledilmemelidir. Çünkü yapraklardaki su kısa zamanda buharlaşır, bu esnada, yaprağa yeşil rengi veren klorofil tam olarak parçalanamayacağı için, yaprak rengi açık yeşilimsi-sarıya dönüşmez, yeşil halde kalır.

Ana ellere ait tütünler 1–1,5 gün, uç ve uçaltı elleri rutubet duruma göre 1,5–2 gün soldurma yapıldıktan sonra seraya yerleştirilmelidir. Alt ellerden üst ellere doğru çıkıldıkça soldurma süresi uzamalıdır. Tütünlerin kurutulması süresince sera içi sıcaklık ve nem durumu mutlaka kontrol edilmeli, sera içindeki tütünlerin kuruma seviyelerine göre, (sera içinde aynı anda sergiye alınmış tütünler, ızgarada bekleme süresini hemen hemen tamamlamış tütünler, ızgaraya henüz konulmuş tütünler bir arada bulunabileceğinden) sıcaklık ve nispi nem ayarlanmaya çalışılmalıdır. Fazla rutubet tahliye edilemezse oluşan rutubetin yüzdesi fazla olacağı için ürünümüz kırmızı–esmer olarak kuruyacaktır hatta çürümeler görülebilecektir.

Sıcaklığın ve nemin yükselmesi-düşmesi durumunda seranın iki ucu tamamen açılarak sera içinde istenilen ortam sağlanmalıdır. Normal koşullarda seranın rüzgâr almayan bir ucu mutlaka açık tutulmalıdır.

Sera, kurumakta olan tütünleri muhtemel yağmur veya çiğden ya da rüzgârdan korumaktadır. Ancak, içinde bulunan tütünlere sıcaklık ve nem bakımından uygun bir ortam sağlamak için, gerekli sıcaklık ve nem kontrolleri mutlaka yapılmalıdır.

Yapraklar limon sarısı renk alınca ve henüz hafif yeşilimsi görünüm taşırlarken renk tespitine başlanır. Soldurma ve yaprak ayası kuruması arasındaki geçiş devresi çok nazik bir iştir. İstenen renk görülünce rutubet düşürülür, sıcaklık artırılır. Kırmızı-esmer renklere yol açan oksidasyonları önlemek ve dokuyu öldürmek için kurumanın gereği kadar hızla vuku bulmasına dikkat edilir.

Yaprak ayasının kuruması esnasında sera içindeki sıcaklık 60°C kadar yükselebilir, hava nemi oranı %20’ye kadar düşer. Naylon kurutma seralarında, hava nemi oranını düşürmek için bir tarafını normal şekilde açılmalıdır.

Yaprak ayası kuruduktan sonra kargılar toprak üzerine yatırılarak orta ve yan damarlarının kurutulmasına geçilir. Bu aşamada içerideki sıcaklık 70 °C kadar çıkabilir. Damar kurutması safhası 18–24 saat sürer.

Sıcaklık, nem oranları ve kurutma safhalarının süreleri kurutulacak tütünün cinsine, yetiştiği yere ve yıla göre değişebilir.

Bu şekil kurutmada bazı kurutma arızaları meydana gelebilir. Yaprak ayası kurutma safhasında, sera içindeki fazla rutubet gerektiği kadar çabuk boşaltılmadığı takdirde, yapraklarda, özellikle ince dokulu yapraklarda esmer lekeler teşekkül eder.

Yeşil yapraklardaki eziklikler yeşil noktalar veya lekeler halinde arızalara sebep olur. Sarartma safhasından sonra yapılan ezikliklerde renk, kurutma sonunda açık kahve olarak kalır.

Serada kurutulan tütünler, açıkta kurutulanlara göre, 4–6 gün kadar daha kısa zamanda kurumaktadır. Denizli’de normal yaz koşullarında ana eller 6–8, uç eller 10–12 günde kurumaktadır. Ortalama 8 gün alınabilir.

Açıkta ızgarada ve sera içinde kurutulmuş tütünler dizi halindeyken incelenmiş, yapılan ekspertiz sonucu sera içinde kurutulmuş tütünlerin daha homojen, açık yeşilimsi-sarı renk aldıkları, A Grad yüzdesinin, açıkta kurutulan tütünlere nazaran daha yüksek olduğu görülmüştür. Bunun yanında kurutma süresi kısaldığından kuru madde kaybı da daha az olmuştur. Kurulum maliyetinin çok fazla olmadığı bu kurutma yöntemi ile tütünlerin erken sonbahar yağmurları ve havaların serinlemesi nedeniyle özellikle uçaltı ve uç ellerin kurutma sorunları büyük ölçüde giderilmektedir. Kurutulan tütünlerin rüzgâr, yağmur, çiğ gibi dış etkenlerden etkilenmeyecek olması üreticilere büyük rahatlık vermektedir. Tütünler yaz kurusu olarak kurumaktadır.

1990’lı yıllarda Ege Bölgesi üretim alanlarında başlayan ve yaygılaşan bu kurutma yönteminde sera naylonunun 2–3 yıl kullanılabildiği 100 m² lik bir tütün kurutma serasının 2012 yılı fiyatları ile yaklaşık kurulum maliyeti 600 TL dir.

*** Tarım Bakanlığı, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü A.USTURALI-Dr.G. YAZAN-Dr.R. APTİ-Dr.H. OTAN Plastik Örtülü Yüksek Tünelde Tütün Kurutma