Tütün Dikme Makinesi

Domates, biber, patlıcan, lahana gibi bazı sebzeler ile tütün, önceden fideliklerde yetiştirilen fidelerden üretilmektedir. 2018 yılında Ege bölgesinde yaklaşık 663 bin dekar alanda tütün dikilmiştir. Eğimli, traktör giremeyecek alanlar ile küçük tarlalar dışındaki alanların tamamında makineli dikim gerçekleşmektedir.

Tütün fide dikim makinesiyle taşlık, yüzlek, ana kayanın yüzeye yakın olduğu topraklarda tütün dikimi mümkün olamamasına rağmen nispeten derin, taşsız, kır yamaç veya kır taban arazide tütün fideleri makineyle dikilmektedir. Fide dikiminin makineli yapılmasının belli başlı nedenleri şunlardır.

Makineyle dikimde dikim masrafı azaldığından üretim maliyetleri düşmektedir.
Makineyle dikimde kısa zamanda daha fazla alanda dikiliş yapıldığından, bahar yağmurlarının dikimi aksatması engellenmektedir. Kısa zamanda daha fazla iş yapılmaktadır.

İyi bir fide dikiminde şu hususlar aranır:

Dikim sırasında fideler zedelenmemelidir. En fazla % 1 fide zedelenmesine izin verilebilir.
Fideler dik konumda ve kökleri yukarı bükülmeden toprağa yerleştirebilmelidir. Dikilmiş fidenin düşeyle yapmış olduğu açı en fazla 30 dereceyi geçmemelidir.
Tütün fideleri eğik olmayan düzgün bir gövde yapısına sahip olmalı, boyları kök boğazından itibaren 12 cm'den küçük olmamalıdır.
Fide, dikimde toprağa sıkıca bastırılmalıdır. Dikimden sonra fideyi topraktan çıkarabilmek için gerekli en az kuvvet 0,3 kg olmalıdır. Bu kuvvette kök topraktan çıkmamalı, daha önce yapraklar kopmalıdır.
Fide tutma oranı %90-95'i bulmalıdır.
Dikim sırasında fideye can suyu verilebilmelidir. Tütün fidesi dikiminde 1 metre sıra üzeri mesafeye akıtılan su 0,4–0,8 litre arasındadır. Elle dikimde ibrikle-hortumla can suyu vermede, suyun dikilen bitkinin yapraklarına değdirilmeden, fidenin dikildiği karığa-çiziye verilmesi gerekir.

Tütün fidesi dikim makinesinin belli başlı organları şunlardır:

Çizi-karık açıcı
Fide dikim elemanı
Fide baskı tekerlekleri
Çizi-karık kapatıcıları
Can suyu verme düzeni

Çizi açıcının toprakta açtığı çizi dikdörtgen profilli olmalıdır. El ile fide dikiminde baskı fidenin yeterli derinliğe yerleştirilmesi oldukça zor olduğu gibi, fide köklerinin yukarı kıvrılma tehlikesi daha çoktur. Çizi açıcılar 20 cm derinliğinde 8 cm genişliğinde çizi açabilmelidir. Çizi açıcıyı çatıya bağlayan kelepçeli bağlantı ile dikim derinliği kademesiz ayarlanabilir.

Çok sıralı fide dikim makineleri genellikle asma tip olarak imal edilirler. Fidelerin fide dikim organlarına verilmesi elle yapılır. Tam otomatik fide dikim makineleri henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır. Fide dikim organları genelde diskli veya kıskaçlı tiptedir. Tütün fidesi dikiminde dar sıra üzeri bitki mesafesi istendiğinden, diskli fide dikim organları daha elverişlidir. Gerçekten, sıra üzeri fide mesafesinin kır taban arazide 4 cm; kır arazide 5–6 cm olması istenir. Ancak uygulamada 10–15 cm. aralıklarla dikim yapılmaktadır. Kır arazide sürüngen hız vites düzeni olmayan bir traktörle de fide dikimi yapılabilir.

Fide dikim makinelerinde birbirlerine değme noktasında 18 derecelik bir açı yapacak şekilde çatıya yataklandırılmış olan diskler, 2 mm kalınlığındaki fibroser kod 600 (cam elyaf takviyeli polyester) den yapılmıştır. Disk çapı 460 mm. dir.

Tütün fidesi dikim makinesi üzerinde oturmakta olan dikim işçisi tarafından, disklerin açık olduğu üst taraftan kökü yukarıda olarak diske verilen fide, iki disk arasında sıkıştırılarak aşağı indirilip, çizi açısının oluşturduğu ve içine can suyunun akıtıldığı çiziye yerleştirilir. Daha sonra fide, her iki taraftaki baskı tekerlekleri tarafından yandan bastırılarak toprağa sıkıştırılır.

Tütün fidesi dikim makinelerinde kullanılan baskı tekerlekleri yatayla 66 derecelik açı yapacak şekilde çizinin iki yanından ilerleyerek dikilmiş fideleri bastırırlar. Tekerlek çapı 420–428 mm, tekerlek yanak genişliği 60–65 mm ve iki teker arasındaki açıklık 60–70 mm'dir. Bu aralık fidenin büyüklüğüne ve toprağın kabarıklığına göre ayarlanabilir.

Otomatik can suyu verme düzenleri tütün fidesi için uygun olmadığından, ülkemizde imal edilen makinelerde sürekli (devamlı) akışlı can suyu verme düzenleri kullanılır. Su deposunun hacmi 210–250 litredir. Musluklar tam açıkken 1 metre sıra üzeri mesafeye akıtılan su 0,4–0,8 litredir. Bir depo su 5–15 dakika gibi kısa sürede boşaldığından, depoya su ikmali yaparken dikim makinesinin bekleme süresini ortadan kaldırmak için, Ege Bölgesi dikilişlerinde kullanıldığı gibi, yüksek bir yere konulmuş 2,5–3 tonluk bir su tankerinden birlik lastik bir hortumla dikim makinesi deposuna su ikmali yapılır(*).

Taşlık, yüzlek, ana kayanın yüzeye yakın olduğu toprakların dışındaki topraklarda, elle dikim yerine tütün fidesi dikim makinesi kullanmanın sosyal, teknik ve ekonomik avantajları bulunmaktadır; Makineyle tütün fidesi dikimi elle dikime göre insan işgücü gereksinmesini azaltır, işleri kolaylaştırır. Taşlık ve yüzlek olmayan topraklarda makineyle dikimde fide dikiminin gerekleri daha iyi yerine getirilir.

Teknik yönden makineli dikimin elle dikime göre üstünlükleri şunlardır:

Elle dikimde baskı (plantuvar) ile açılan yuva konik şekilli olduğundan fidenin yeterli derinliğe yerleştirilmesi oldukça zor olduğu gibi, fide köklerinin yukarı kıvrılarak kuraklıktan etkilenme tehlikesi daha çoktur. Makineyle dikimde bu tehlike azalır. Makineli dikimde can suyu fide dikilirken çiziye akıtıldığından fidenin can suyundan yararlanma olanağı daha fazladır. Elle dikimde fide dikildikten sonra can suyu verildiğinden, can suyu vermede usta bir işçinin kullanılmaması halinde, yüzeyde kaymak tabakası oluşmaktadır. Fide yapraklarına su sıçradığı takdirde, bu su yapraklara zarar verip, yaprağı toprağa yapıştırabilir.
Makineli dikimde can suyunun etkinliği nedeniyle bitki, sersemliği birkaç günde atlatır.
Makineli dikimde, işler çabuk yapılabildiğinden dikimde gecikmeden doğabilecek zararlar ortadan kaldırılır.
Ege bölgesi tütünleri için 5 sıralı tütün dikim makineleri kullanılmaktadır. Traktör giremeyecek durumda olan, yüzlek, taşlık veya küçük parça tarlaların haricinde tütün dikim işleri makine ile yapılmaktadır. Denizli tütün üretim alanlarında çok sayıda tarım alet ve makinesi üreten firmanın, değişik tip ve modelde ürettiği tütün fide dikme makineleri kullanılmaktadır. Makineli dikimde normal tarla ve hava şartlarında aynı gün 6-7 dekarlık dikiliş yapılabilmektedir. Bu anlamda büyük dikilişler, kırım zamanı eller aynı zamanda olgunlaşacağı için tam olgunlukta kırım yapılabilecek miktarda dikim yapmak kaliteli üretim yapma koşullarındandır.

*İsmet ÖNAL Prof. Dr. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Makineleri Bölümü