2013 YILI DENİZLİ TÜTÜN PİYASASI DEĞERLENDİRMESİ

Ege Bölgesinde 2011 ve 2012 yıllarında tütün üretimi talebin altında gerçekleşmiştir. Bu tütünlere olan yıllık ihtiyaç 55 bin ton kadardır. Şirketler panik halinde piyasadan tütün alabilmek için yüksek fiyatla, neredeyse tütünlere hiç bakmadan tek fiyatla tütün almışlardır. Bu alım yönteminden özellikle dekardan 70–80 kg kaliteli tütün alan üreticiler rahatsızlık duymaktadırlar. Dekar verimi 120–150 kg olan üreticiler için iyi gibi görülmüştür.

2011 ve 2012 yılları tütün piyasası şartları nedeniyle, tütün üreticisinde fiyat beklenti yükselmiştir. Alıcıların alım politikaları nedeniyle verim birinci öncelik haline gelmiştir. Denizli’de 2012 yılında 10 bin olan üretici sayısı 2013 yılında 15 bin’e çıkmıştır. Tütünü bırakan ve talep üstüne tütün dikmeye başlayan üreticiler tarla seçiminde, gübrelemede, sulamada, kırım ve kurutmada ve hastalık ve zararlılarla mücadelede daha çok kalite unsurlarını ikinci planda tutarak üretim yapmışlardır.

2013 yılında alıcılar siparişlerinin üzerinde sözleşme yaparak son iki yılda uyguladıkları alım politikalarının değişeceğini, tütünleri randıman usulüne göre alacaklarını daha sözleşme imzalamadan üreticilere sözlü olarak belirtmişlerdir. Tahmini olarak 55 bin ton siparişe karşılık 67 bin ton üretim beklenmektedir. 2014 yılında siparişlerin başta Yunanistan olmak üzere diğer ülkelere kayması ile 2014 yılı tütün pazarı daralacaktır.

2013 yılı tütünlerinde 6–12,5 TL arasında fiyatlar gerçekleşmektedir. Alıcı şirketler üretim fazlası olan 12 bin tonluk miktarı önümüzdeki sene kullanmak üzere stoka alım yapmaktadır. Şirketler üretilen tütünlere Kasım ayında önce kalite tespiti yapmışlar. Yüksek kaliteli tütünleri Aralık ayından itibaren almaya başlamışlardır. Ocak ve Şubat aylarında alınacak olan tütünler daha çok düşük kaliteli tütünlerden oluşmaktadır. Son dönemde alınan tütünler düşük kaliteli olduğu için düşük fiyatlar dikkat çekmektedir.

Yukarıda sayılan sebeplerden dolayı üreticilerde oluşan yüksek fiyat beklentisi ve üretim maliyetleri (9 – 10,5 TL arası) nedeniyle verilen fiyatlar memnuniyetle karşılanmamaktadır. Bu durumda üreticiler itiraz yolunu kullanmak istemekte ancak alıcı şirket yeni yıl için itiraz eden üretici ile sözleşme imzalamaktan kaçınmaktadır.

2013 yılı tütün sözleşmelerindeki nevi fiyatları; 1.nevi 12,60, 2. nevi 11,10, 3.nevi 10,40, 4.nevi 9,05, 5.nevi 7,75, 6.nevi 5,75, 7. nevi 3,60 TL arasında değişmektedir.

2013 yılı alımlarının sonuna gelindiği Denizli tütün piyasasında;

15 bin üreticinin yaklaşık %10’u yukarıdaki nevi fiyatlarına göre 7 TL. ve altında fiyata satmıştır. Bu tütünler daha çok taban vasıflı, sulama yapılabilen tarlalarda ve fazla gübre kullanılmasından kaynaklanmaktadır. 2012 yılında 12 TL/kg olarak gerçekleşen Denizli geneli ortalama tütün fiyatı, 2013 yılında 10,50 TL olması ile 903 TL/dekar geliri beklenmektedir.

Tütün şirketleri Denizli bölgesinden vazgeçememektedir. Özellikle Tavas ve Kale başta olmak üzere ürettikleri tütünleri nedeniyle marka olmuş durumdadır. Çalıköy, Sofular, Ebecik, Nikfer ,Karaköy başta gelen üretim noktalarıdır. Bölgemizde üretilen İzmir menşei tütünlerin çeşitli tipleri %0,5–1 alkaloit (nikotin) ve %15–25 arası indirgen şeker oranlarıyla sigara harmanlarına tatlılık ve yavaşlık verir, sigara harmanlarını ıslah eder, sos (katkı maddeleri) emiciliği iyi olup, blend sigara harmanlarının vazgeçilmez elemanıdır.Yıllık sigara tüketimimiz gümrük kaçağı ve korsan ürünler hariç ortalama 100 bin ton’dur.15–16 milyar dolarlık bir sigara tüketimi ile dünyanın 5. büyük sigara içicisi durumundayız.

Tütün üretiminin devamı için aşağıdaki tedbirlerin alınması düşünülebilir.

Ülkemizde üretilen ve tüketilen sigaraların tamamına yakını Amerikan blend (soslu harman) sigaralardan oluşmaktadır. Bölgemizde üretilen tütünler tek başına içilemediğinden harmanlara %5–15 arasında katılabilmektedir. Bu özellik tütünün sarfiyetini kısıtlamaktadır. Dünyada örnekleri olduğu gibi, Örneğin Lübnan’da sigara şirketleri sattığı miktar kadar yurt içinde üretilmiş tütünü alma zorunluluğu bulunmaktadır. Ülkemizde de tamamını olmasa bile en az %20–30 oranını alma şartı getirilebilir.
2007 yılı içerisine kadar uygulanan ve Ülkemizde üretilen tütünlerin katıldığı sigaralardan daha az vergi alınması uygulamasına acilen geri dönülmesi ile yerli tütün üreticilerinin yaşaması sağlanmalıdır.
Bunun yanında ilk tütün ithalatı ile zarar görecek üreticiyi korumak için kilo başına alınan 3 $ fon 2010 yılında AB komisyonuna verilen eylem planı doğrultusunda kademeli olarak kaldırılmaya başlandı. 2013 yılında 1.500 dolar/ton olan fon, 2014 yılında 1.200 dolar/tona indirildi. Fonun kuruluş amacına uygun olarak 50 cent bile olsa bu ithalat fonundan alınarak, üretilen tütünlere prim olarak verilmesi sürdürülebilir tütün tarımı için bir zarurettir.
Tütün 2002 yılından bu yana yazılı sözleşme esasına göre üretilmektedir. Yazılı sözleşme yapılırken üreticinin ziraat odasına kaydı ile ziraat odasından alınmış çiftçi belgesi istenmektedir. 01.10.2008 tarihinden itibaren ziraat odasına kayıtlı her çiftçi diğer meslek odalarında olduğu gibi bağkur’lu sayılmaktadır. Tütün şirketleri bağkur kesintilerini şirket merkezlerinin olduğu İzmir’deki SGK hesabına yatırmaktadırlar. Kesintilerin tütün üretiminin yapıldığı ildeki SGK’nın hesabına yatırılması ile tütün üreticileri kesinti bilgilerine daha kısa sürede ulaşarak, gereksiz yazışmalar yapılmayacaktır. 10.01.2014