2025 Denizli Tütün Üretimi ve Piyasası
2024 yılı TÜİK bitkisel üretim istatistiklerine göre Türkiye tütün üretiminde Denizli ikinci, Ege Bölgesi üretiminde birinci durumdadır. Türkiye’de üretilen 94.278 ton tütünün 15.343 tonu Denizli’de üretilmiştir. 2024 yılında en fazla tütün üretimi yapılan il 23.106 ton ile Adıyaman olurken, üçüncü 14.255 ton ile Batman olmuştur. Denizli’de 2025 yılında 11.500 üreticinin, 285 bin dekar alanda tütün üretimi yaptığı tahmin edilmektedir.
14 ilçede tütün üretilmektedir. Kale, Tavas, Acıpayam ve Beyağaç İlçelerinde Denizli tütün üretiminin %75 ’i yapılmaktadır. Son yıllarda yabancı otlardan kaynaklanan “Pirolozidin Alkaloidi (PA)” nedeniyle, kekik ihracatında sorunlar yaşanmış, fiyatların düşmesi ve satıştaki zorluklar kekik alanlarının bir kısmının sökülmesine neden olmuş, sökülen kekik alanlarının yaklaşık 10 bin dekarına da tütün dikilmişti. 2025 kekik piyasasında 200 liralık kekik fiyatının oluşması ve tütüne göre düşük üretim maliyeti nedeniyle, tekrar kekik üretimine dönüleceği beklenmektedir. Tütün üretim alanlarında geçen seneye göre yaklaşık %20 ’lik bir artış olmuştur. Tütün nevi fiyatlarının %72 oranında artması, şirketlerin yüksek avans vereceği beklentisi, diğer tarım ürünlerinin satış fiyatlarındaki düşüklük ve istikrarsızlık, kırım-kurutmada eskiye göre daha kolay yöntemlerin uygulanması gibi etmenler bu artışın nedenleri arasında sayılabilir.
Denizli’de, Tütün ve Alkol Daire Başkanlığından (TADAB) “Tütün Ticareti Yetki Belgesi” olan 10 tütün şirketi sözleşme yapmıştır. Bu şirketler “TTL, Socotab, Alliance One, Sunel, Prestij, Özege, Oriental Link, Royal, Tobagro ve TTC Global” olarak sıralanabilir. Şirketler, üretim döneminde avans ödemesi yapmakta ve üretim sürecini takip etmektedir. Dikim ve kırım döneminde olmak üzere sözleşme tonu başına 100 ila 150 bin ₺ avans ödemesi yapılmıştır. Sözleşmelerin fiyat ve özel şartlar bölümü şirketler tarafından belirlenmektedir. 7 kalite değeri üzerinden yapılan sözleşmelerde, 1. kalite fiyatı kilogramı 300 - 310 ₺ olarak yer almaktadır. Sözleşmesiz üretim yapan üreticiler olmakla beraber, sayıları hakkında bir bilgi mevcut değildir. Geçen yıl Ege Bölgesi tütün üretimi 38,4 bin ton olarak gerçekleşmiş, tütün şirketleri 180 ₺/kg’lik (5,15 $/kg) ortalama fiyatla alımları tamamlamış, bu üretimden il ekonomisine 2,76 milyar ₺ gelir sağlanmıştı.
Şubat-Mart aylarında fide yetiştirme ile başlayan tütün üretim sürecinin, Ekim ayı başında tamamlanması beklenmektedir. Köy çeşidi tütün tohumlarının yanında Tarım Bakanlığı üretimi sertifikalı Akhisar 97, İzmir Özbaş, Sarıbağlar 407 ile tütün şirketlerinin dağıttığı sertifikalı Birlik 124 ve Birlik 128 gibi İzmir menşe tütün tohumu çeşitleriyle üretim yapılmaktadır. Tütün dikim makineleri ile günde 5-6 dekar tütün dikilebilmektedir. Nisan ayının ilk günleri başlayan tütün dikim işleri, 20 Haziran gibi tamamlanmıştır. Mevsim normalleri üzerindeki sıcaklık ve kuraklık, geç dikilen tütünlerin büyüme ve gelişmesini olumsuz etkilemiş, Temmuz ayı sonunda yağan ve neredeyse il genelini kapsayan yağışlar, can suyu etkisi yapmıştır. Damlama ve yağmurlama sulama sistemleri kullanılarak, tütün alanlarının yaklaşık %22 ’sinin sulandığı tahmin edilmektedir. Bu alanlarda 150 - 250 kg/da, sulanamayan alanlarda ise 60 ile 90 kg/da verim alınan sezonda, ortalama verimin 90 kg/da olacağı tahmin edilmektedir. Bazı bakımsız tütün tarlaları ile yüksek yevmiyeci ücretleri nedeniyle kırıma girilemeyen parseller de gözlemlenmiştir.
Fidelik ve tarla döneminde tripslerle mücadele etkili olmuş, popülasyon minimum seviyede seyretmiştir. Son yılların enaz virüs hastalığı (TSWV) görülen üretim sezonu yaşanmıştır. Canavar otu bulaşık olan tarlalarda verim yönüyle kayıplar oluşmuştur. Tütün piresinin geçen yıllardan daha fazla popülasyonu ve zararı görülmüştür.
Üretici başına 20 dekarın üzerinde bir alanda emek yoğun olarak tütün üretimi yapılmakta, en çok kırım döneminde işçiliğe ihtiyaç duyulmaktadır. Genellikle üretimin her aşaması aile emeği ile karşılanmakta, ihtiyaç durumunda ya yevmiyeci çalıştırılmakta ya da üreticilerin karşılıklı yardımlaşması ile kırım işleri sürdürülmektedir. Son onbeş yılda üretim maliyetlerinin düşürülmesi amacıyla tütünlerin ipe dizilmesi yerine, elekte ve filede kurutma yöntemleri geliştirilmiştir. Bölgemizde tütünlerin yaklaşık %85 ’lik kısmı elekte kurutulmaktadır. Bu yöntemle, kırım işçiliği maliyeti düşmektedir. El el kırım yapılan tütünlerde en fazla 8-10 kargı (7-8 kg kuru tütün) dizilebilirken, elek usulü kurutulan ve sıyırma yöntemiyle kırım yapılan tütünlerde 4-5 elek tütün kırımı-sıyırması (16-20 kg kuru tütün) yapılmaktadır. Bu yıl kırım yevmiyeleri 2.000 TL’ye kadar çıkmıştır. Son iki yılda toprağa serilen örtü üzerinde kurutulan tütünler, farklı bir kurutma yöntemi olarak sıklıkla görülmeye başlanmıştır. Bu yöntemle kurutulan tütünler, ani yağış ve rüzgâr, toz-toprak, yabancı madde ve hayvanlarla temas gibi etkilere açık olduğundan, sigara sanayisinde istenmeyen ürün kategorisinde “kirli tütün” olarak değerlendirilmektedir. Yaprak tütün ihracatının sorunsuz devamı için bu kurutma yöntemi terkedilmelidir. Geçen yıllardan farklı olarak sıyırma işleminin enaz 2-3 seferde yapıldığı gözlemlenmiştir. Her şeye rağmen tütünlerini el el kırıp, dizerek kurutan üreticilere fiyat farkı verilmelidir.
Kurutulup istife alınmış tütünler, Kasım-Aralık aylarında tasniflenip kutulanacak, tütünlerin kalite ve rekolte tespiti yapılarak, Ocak-Şubat aylarında alım ve ödeme işlemleriyle, üretim sezonu tamamlanacaktır.
Denizli’de üretilen İzmir menşe yaprak tütünler şark tipi (oryantal) tütün sınıfındadır. Bu tütünler aromatik ve kalite özellikleri yüksek tütün grubundadır. Ege Bölgesinde üretilen tütünlerin bir kısmı Ülkemizdeki sigara sanayisinde kullanılmakta, geriye kalan kısmı ise ihraç edilmektedir. Tütünlerimizdeki indirgen karbonhidratlar, polifenoller, reçineler, organik asitler yanma esnasında nikotinin yakıcı etki ve tadını bertaraf ederek, dumana bir nefaset verirler. Tütün mamullerinin tat, koku ve aromasına olumlu etki yaparlar.
Türkiye’de faaliyet gösteren yaprak tütün şirketleri yazılı sözleşme usulü tütün üretimi yaptırmakta, aldıkları yaprak tütünleri işleyerek standart hale getirmekte, fermantasyonunu tamamlayıp sigara şirketlerine satmaktadır. Sigara şirketlerinin verdiği sipariş miktarı ve fiyatlar, piyasayı oluşturmaktadır. Sigara üretim maliyetlerinin yanında, yüksek vergiler ve rekabetçi ortam yaprak tütün piyasasını etkileyen unsurlardan bazılarıdır. Uluslararası piyasada kalabilmek için temiz ve kaliteli yaprak tütün üretimi yapmak elzemdir.
Dünya sigara şirketleri şark tipi tütün ihtiyacını Türkiye ve Balkan Ülkelerinden temin etmekte, Türkiye bu ihtiyacın yaklaşık 1/3 ’ünü karşılamaktadır. 2024 yılında Ülkemizin tütün ihracatı 50 bin ton olmuş, bu ihracattan 365,2 milyon $ gelir elde edilmiştir. Ülke tütün ihracatının 25 bin ton ve 214,9 milyon $ ’lık kısmı, Ege Bölgesine aittir. Ege Bölgesi tütünlerinin 2024 yılı ortalama satış fiyatı 8,59 $/kg’dır.
Çizelgede bütün mal ve hizmetlerin satın alındığı kabul edilerek yaklaşık tütün üretim maliyeti çıkarılmıştır. 90 kg/da verime göre elekte ve dizi olarak kurutulan tütünlerin maliyet hesabında, faiz kalemi değerlendirmeye alınmamıştır. Bir kilogram tütünün üretim maliyeti 252,78 ₺ olarak hesaplanmıştır. 2025 yılında yaklaşık 22,5 bin ton tütün üretiminin olacağı ve İl ekonomisine 6 milyar ₺ gelir sağlayacağı tahmin edilmektedir.
Sonsöz: Çiftçilerin örgütsüz olması, ekonomik bakımdan güçlü olan tütün şirketleri karşısında elini zayıf bırakmaktadır. Bölgede tütün üretimi, şirketlerin verdiği avanslarla yürütülmektedir. Bu yıl beklentinin altında verilen avans miktarı, üreticiyi zor durumda bırakmıştır. Yeni yılda verilecek avans miktarları, üretimin büyüklüğünü belirleyecektir.
Tütün üreticisinin yaş ortalamasının yüksek olması, sektöre yeteri kadar yeni üretici girmemesi ve ihtiyaca göre üretimin az olması şirketler arası rekabeti artırmış, son 3-4 yılda şirketler kalite kriterlerini göz ardı ederek alım yapmışlardı. Sektörün geldiği bu noktada, yukarıda sıralanan tütün kimya değerlerini koruyacak biçimde, öncelikle tarla seçiminden başlamak üzere gübreleme, sulama, el el kırım veya sıyırma, demet (tapa) yapılarak elekte kurutma yöntemleri gibi konularda tütün şirketlerinin kararlı bir tutum alması ve buna göre ortak hareket etmesi gerekmektedir.
Bütün taraflar için iyi bir tütün piyasası olması temennisiyle... 26.Eylül.2025