Tütünün Toprakaltı Zararlılarından Nematodlar*
Meloidogyne incognita
Tütünde ekonomik olarak zarar yapan en önemli nematod kök-ur nematodudur ve bunun en yaygın türleri Meloidogyne incognita ile M. javanica'dır.
Bu nematodun tütündeki yaşam dönemi kısaca şöyledir: Yumurtadan çıkan ikinci dönem larvalar bitkinin körpe genç köklerinin uç kısımlarına doğru hareket ederek uç kısmının biraz gerisinden baş kısımlarını sokarak içeriye girerler. Bir tek larva bu şekilde ağız iğnesiyle yara açıp içeriye girdikten sonra diğer larvalar kitleler halinde bu yaradan içeriye girmeye başlarlar. Giriş noktasında beslenmeye başlayan bireyler salgıladıkları salgılar dolayısıyla o noktadaki bitki hücrelerinin anormal çoğalmasına ve bunun sonucu olarak dev hücrelerin oluşmasına neden olurlar. Bu anormal hücre büyümesi sonucunda köklerde "gal" veya "ur" dediğimiz oluşumlar teşekkül eder. Bu urlar, larvanın köke girişinden 48 saat sonra hemen görülebilir. Larva köke girişten sonra iki defa daha gömlek değiştirerek 4. devre larva haline gelir ve bu devrenin sonuna doğru cinsiyet organları oluşmaya başlar. Erkekler iplik şeklinde olup kökü terk ederek toprağa geçer ve orada dölleyecek dişi arar. Dişiler ise kökte gömülü olarak ve urlar içinde sabit olarak kalır. Olgun dişiler jelatinimsi bir torba içerisinde 400 civarında yumurta bırakırlar. Eğer dişiler kök içine tam gömülü iseler bu takdirde yumurtalarını kök içine kümeler halinde ve torba içerisinde bırakırlar. Bununla beraber genellikle dişinin vulvası kök sathına yakındır ve bu yüzden yumurtalarını kök sathının dışarısına bırakırlar.
Kök-ur nematodları yaz aylarında hayat devrelerini 21 günde tamamlar, serin aylarda ise bu süre 56 güne kadar çıkar. Köklerde dev hücrelerin oluşması ve dişilerin olgunlaşarak büyümesi sonucu iletim dokularında büyük çapta bozulmalar ve tıkanmalar meydana gelir ve sonuçta bitkinin su ve besin alışverişinde ciddi aksamalar görülür. Sonradan vaki olan larva girişleri nedeniyle urlar büyür, bir birleriyle birleşir ve sonuçta bitkinin tüm kök sistemi çürüyerek bitki ölür.
Nematoddan dolayı bitkinin toprak üstü kısımlarında görülen belirtiler kuraklık ve besin noksanlığı belirtilerine çok benzer. Bitkiler bodur ve sağlıksız olur, yapraklar solar, sararır, incelir, kavrulmuş manzara gösterir, kahverengileşir.
Kök-ur nematodları ayrıca tütünde kahverengi leke hastalığı (Alternaria Tenuis), antraknoz (Colletatrichum destrictirum), serkospora yaprak leke hastalığı ve külleme (Erisyphe cichoraceasum), solgunluk (Fusarium spp. ve Rhizoctonia solani), Granville solgunluğu (Pseudomonas solanacearum) ile köklerde çürümeye neden olan Phthium Ultimum ve Trichoderma harzianum adlı hastalık ve etmenlerle birlikte bitkideki hastalık şiddetini daha da arttırırlar ve en azından bazı hallerde bu nematod olmadan diğer hastalıklar ortaya çıkmaz. Bu bakımdan bu nematodla mücadele etmemiz önem kazanmaktadır.
Tütünün bazı virüs hastalıkları da nematodlar tarafından taşınmaktadır. Tütün halkalı leke virüsünün vektörü Xiphinema americanum, tütün çıtırtı virüsünün vektörü ise Trichodorus genusuna bağlı nematodlar özellikle T. pachydermus'tur.
Tütünde zarar yapan diğer nematodlar şunlardır.
•Pratylenchus türleri, kortikal hücreleri parçalayarak kök dokusunun kahverengileşmesine, bitkinin solmasına,
•Tylenehorhnchus türleri bitkinin bodurlaşmasına,
•Heterodera tabacum kök sisteminin azalmasına, bodurluk ve solgunluğa,
•Trichodorus spp. kök ucunu tahrip ederek kök ucunun kütleşmesine ve ayrıca tütün çıtırtı virüsünün vektörü olduğu için önem kazanmaktadır.
Tütünde ruhsatlı nematod ilacı yoktur. Nematodlu tarlalarda tütün üretimine ara vermek ve ürün münavebesine gitmek gerekir.
*Yıldıray ARINÇ Bornova ZMAE
*Tütün Hastalıkları G.B.LUCAS Kuzey Carolina Üniversitesi (Çeviri:Ahmet SOYDAN)